Mavzu: nutq madaniyati va adabiy me’yor


Imlo va talaffuz me’yorlari



Download 0,77 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/3
Sana20.05.2023
Hajmi0,77 Mb.
#941585
1   2   3
Bog'liq
nutq madaniyati

Imlo va talaffuz me’yorlari.
Hozirgi o’zbek tilida 31 ta tovush - fonema mavjud
bo’lib, ularni ifodalashga xizmat qiladigan rus grafikasiga asoslangan belgilar soni 35 
ta. Shu belgilar orasida ikki tovushning yig’indisidan iborat bo’lgan ye, yo, yu, ya
grafemalari ham mavjud. Aslida 31 ta fonema 33
grafik belgi bilan
, jumladan 6 ta 
unli, 4 grafema va 23 ta undoshni ifodalovchi belgilar bilan ifoda etiladi. Ularga ‘ va
belgilari qo’shilsa, grafik belgilar soni 35 taga yetadi.

Ana shu tovushlar tizimi va ularning harfiy ifodasiga ega bo’lgan o’zbek tili bugungi
kunga qadar 1956 yil 4 aprelda tasdiqlangan va kuchga kiritilgan «O’zbek
orfografiyasining asosiy qoidalari»ga binoan ish ko’rib kelmoqda. Binobarin o’zbek
tilining imloviy me’yorlari hozirgacha ana shu qoidalarga muvofiq amal qilmoqda va
bu jarayon O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining «O’zbekiston Respublikasining
«Davlat tili haqida»gi Qonunining yangi tahririni amalga kiritish tartibi to’g’risida»gi
1995 yil 21 dekabr qaroriga asosan 2005 yilgacha davom etadi.

Undan keyin esa to’lig’icha O’zbekiston Respublikasining 1993 yil 2 sentyabrda qabul
qilingan «Lotin yozuviga asoslangan o’zbek alifbosini hayotga joriy qilish to’g’risida»gi
hamda 1995 yil 6 maydagi «Lotin yozuviga asoslangan o’zbek alifbosiga
qo’shimchalar kiritish to’g’risida»gi qonunlariga asosan ish ko’riladi.




Hozirda ham bu qonunlar amalda. Respublikamizda ta’limning barcha tizimlarida
ushbu qonunlarni bajarish yuzasidan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 1995 yil 24 avgustda «O’zbek tilining asosiy imlo qoidalarini tasdiqlash
haqida» qabul qilgan qarori asosida o’qitilmoqda.

Yangi o’zbek alifbosiga 26 ta harf, 3 ta harflar birikmasi va tutuq belgisi kiritildi hamda
bu bilan alifbo tizimi anchagina soddalashtirildi. Bu soddalashtirish ikki tovushni ifoda
etuvchi ye, yo, yu, ya singari grafemalarni, ona tilimizga xos bo’lmagan tovush ifodasi
- s harfini va - yumshatish belgisini olib tashlash hamda ‘ - ayirish belgisini ' - tutuq
belgisiga almashtirish, shuningdek, ch, sh, ng tovushlarini ifodalovchi harflar
birikmasini kiritish evaziga amalga oshirildi.

An’anaviy imlo me’yorlarini saqlab qolgan holda lotin grafikasi asosidagi yangi
o’zbek alifbosi bilan ish ko’radigan imlo ham o’z me’yoriy qoidalariga ega va bu
me’yorlar yuqorida tilga olingan hujjatda o’z ifodasini topgan. Undagi qoidalarga
amal qilish tilimizdan foydalanuvchilar uchun bundan keyin majburiy sanaladi va shu
tarzda bosqichma-bosqich amalga oshiriladigan tadbirlar natijasida o’zbek tilining
orfografik me’yori yo’lga qo’yiladi.



Tildan, o’z ona tilimizdan foydalanish va rus tilidan foydalanishda ana shunday
tafovutlar mavjud bo’lib, amaliyotda o’zbek tili uning iskanjasida tobora qisilib
borayotgan edi. Bu hol bir kishi, bir oila, bir shahar doirasidan chiqib, butun
muhitga, til ekologiyasiga jiddiy ta’sir qila boshlagan edi.

Hayotda shiddat bilan urchib, tomir otib kelayotgan bu millat mustaqillik tufayligina
chilparchin qilingan bo’lsa-da, uning asoratlarini hozir ham ko’rib, sezib, bilib
turibmiz.

Harqalay, endi faxrlanib aytish mumkinki, til iqlimi, unga bo’lgan munosabat
butunlay o’zgardi. Ona tilimizga davlat tili maqomining berilishi uning hayotiylik, 
yashash shart-sharoitlarini belgilab berdi. Rivojlanishi va istiqboli qonun yo’li bilan
kafolatlandi.

Ma’lum bo’ladiki, og’zaki nutqning to’laligicha adabiy holatga keltirilishini
ta’minlash talaffuz jarayonini me’yorlashtirish bilan bog’liq. Og’zaki nutq
ishlatiladigan qaysi soha va yo’nalish bo’lmasin, turli uslublardagi vazifasini
belgilash bo’lmasin, barcha o’rinlarda ham til birliklarini bir me’yorga keltirib
qo’llash masalasi birinchi o’rinda turadi.


Tayyorladi: 509-guruh talabasi Meliyeva Durdona

Download 0,77 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish