Мавзу: Нерв системаси

Периферик нерв системаси.
Нервлардан ва нерв тугунларидан (ганглийлардан) иборат. Нерв тугунлари: сезувчи ва вегетатив бўлади.
Сезувчи нерв тугунлари бош мия нервлари (5,7,8,9,10 жуфт) ва орқа мия орқа шохларидан кирувчи нервлар мансубдир.


Умуртқалараро нерв тугунлари.
Спинал ганглийлар.
Умурткалараро жойлашади, зич бириктирувчи тўқимали қобиқ (капсула) билан ўралган, таркибига толалар ва ҳужайра элементлари киради. Марказий нерв системаси нейронларидан фарқли равишда бу ерда хуэайралар бириктирувчи тўқима элементлари ва қисман коллаген толалар билан ўралади, улар ости ва нейрон атрофида эса шван ҳужайраларига ўхшаш сателлит ҳужайралари жойлашади. Бу тугун нейронлари биполяр ёки псевдоуниполяр нейронлардир. Улар орасида 3 та асосий тип фарқланади:
1) Т симон ўсимтали ҳужайралар, марказий ўсимтаси орқа мияга ва периферик ўсимтаси (сезувчи ўсимта) иннервация қилинадиган органга боради. Бу хуэайралар думалоқ ёки ноксимон шаклда.
2) Думалоқ ҳужайралар, уларнинг нейритлари миелин қобиқ билан уралган ва кўп миқдорда шохчаларга бўлиниб I тип ҳужайраларига йўналади ва улар атрофида чигал хосил қилади.
3) Битта ўсимтаси орқа мияга борувчи, иккинчиси эса миелин билан уралган тугун ичида шохланувчи ҳужайралар. Бу Догел ҳужайралари симпатик нерв системасига алоқадор. Толалар ичида нейронларда тугалланувчи ёки тугундан ўтиб кетувчи симпатик толалар хам учрайди. Нейронлар кўпинча тугуннинг периферик қисмида, нерв толалари эса тугун марказида жойлашади.
Вегетатив нерв тугунлари – умуртқа бўйлаб ва умуртқа олдида, органлар: юрак, бронхлар, овқат хазм қилиш органлари, сийдик пуфаги ва бошқалар деворида жойлашади. Нерв хуэайралари майда ёки йирик тупламлар хосил қилади. Тугунларга МНС да жойлашган хуэайра ўсимталарини тутувчи преганглионар толалар келади. Улар тугун ҳужайраларида кўп сонли синапслар хосил қилади.
Функцияси ва жойлашишига кўра вегетатив нерв тугунлари: симпатик ва парасимпатик нерв тугунларига бўлинади. Симпатик нерв тугунлари – бу умуртқа бўйлаб (паравертебрал) ва умуртқа олдида (превертебрал) жойлашган нерв тугунларидир. Уларга орқа миянинг кўкрак ва бел сегментларидаги вегетатив ядро ҳужайраларининг преганглионар толалари келади. Парасимпатик нерв тугунлари – (интрамурал) узунчоқ ва ўрта мия хамда орқа миянинг думҳаза сегментлари вегетатив ядро ҳужайраларидан преганглионар толаларни қабўл қилади. Вегетатив нерв тугунларининг тузилиши структураси ўхшаш. Улар бириктирувчи тўқимадан иборат капсула билан қопланган, диффуз ёки гурух бўлиб жойлашган мултиполяр ҳужайралар ва уларнинг одатда миелинсиз толаларини тутади. Нейронлар глиал-сателлит ҳужайралари билан ўралган.