Mavzu: Nerv- muskul preparatini tayyorlash. Reja

                                                1-rasm. 

Orqa miyaning ko’ndalang kesimi. 1-oqmodda; 

2-kulrangmodda; 3-

orqashoxdanchiqqansezuchinerv; 4-

oldingishoxdanchiqqanharakatlantiruvchinerv; 

5—

sezuvchivaharakiitlanliruvchinervlarningqopshi

lishidanhosilbo’lganaralashnervtolalari.

---

 

orqa miyaning asosiy funksiyalaridan biri - qo’zg’alish nio’tkazishdir. Orqa miya qirqib 

qopyilsa, bu muhim funksiya buzilib, bir qancha jiddiy o’z garishlar kelib chiqadi. 

Orqa ustun mustaqil oson harakatlanadigan segmentlardan tashkil topgan bo’lib ularning har 

biri oson harakatlanadigan va qimirlamaydigan bo’g’imlar orqali birlashgan. Mustaqil 

harakatlanadigan segmentlar funksional qizm hisoblanadi. U ikki qo’shni umurtqa suyagi 

biriktirilgan diskdan iborat. O’rta umurtqa diski mustaqil harakatlanadigan segmentda 

muhim ahamiyat kasb etadi. U tashqi zich tolalik to’qima doirasidan iborat. Qo’shimcha 

sifatida shuni aytishismiz mumkin-ki, usmurtqa, ko’ndalang jarayon va umurtqa ustuni bir 

biri bilan kuchli paylar sistemasi orqali bog’langan. Ularning jahatlarining yo’nalishlardagi 

o’zgarishlari har bir umurtqa segmentini harakatlanlanishini belgilaydi. 

Orqa miyaning reflektor faoliyati va markazlari. Orqa miyaning ikkinchi asosiy funksiyasi 

lining reflektor faoliyatidir. Spinal baqaning reflekslari bilan tanishganimizda buni ko’rgan 

edik. Muhim funksiyalarning reflektor markazlari orqa miyada joylashgan.Masalan, orqa 

miyaning Bo’yin boplimida diafragma nervining markazi; Bo’yin va Ko’krak boplimida 

qopl, Ko’krak , orqa va qorin muskullarining markazlari; bel boplimida oyoq muskullarining 

markazlari; dumgpaza boplimida - siydik chiqarish, defekasiya va jinsiy faoliyat markazlari 

bor. Ter chiqarish markazlari, shuningdek tomirlarni toraytiruvchi va kengaytiruvchi 

markazlar ham orqa miyadadir. Biror markazning qayerda joylashganligini aniq bilish 

tibbiyot amaliyoti uchunjuda 

katta ahamivatga egadir

, chpunki muayyan muskullar gunihi 

faoliyatining buzilganligini yoki ayrim funksiyalarning buzilganligini tekshirib, orqa 

miyaning qaysi boplimi zararlanganlgini yoki qaysi boplimining funksiyasi buzilganligini 

bilsa bo’ladi.Ayrim reflekslarning yoylari orqa miyaning qatpiyan muayyan qismlaridan 

o’tadi. Shunday qilib retseptordan kelib chiqqan qo’zg’alish markazga intiluvchi nerv orqali 

orqa miyaning muayyan qismiga boradi. Orqa miyadan oldingi ildizlar bilan birga chiquvchi, 

markazga intiluvchi tolalar gavdamizning qatpiyan muayyan qismlarini innervatsiya qiladi. 

Orqa miyadan o’tadigan pastga tushuvchi va yuqoriga ko’tariluvchi yo’llar reflektor 

markazlarni bir-biri bilan va bosh miya bilan bog’laydi.Muskullar tonusning borligi baqalar 

ustida qilingan tajribalarda isbot etilgan. Bu tajribalarda spinal baqa (bosh miyasi olib 

tashlangan baqa) shtativga osib qopyiladi. Shu baqaning keyingi oyoqlariga eptibor berilsa, 

ular garchi osilib tursa ham bir qadar bukilganligini ko’rish mumkin.Shunday baqaning bir 

tomonidagi orqa miya ildizlari qirqib qopyilsa. o’sha tomondagi muskullar tonusi yo’qoladi 

va baqa oyogpi shalpillab osilib tushadi.Orqadagi ildizlardan o’tadigan sezuvchi yoki 

markazga intiluvchi yo’llar qirqib qo’yilgan da tonusning yo’qolishi, muskullar tonusi 

refleksdan iborat ekanligini va reflektor yoy zararlanganda tonus yo’qolishini ko’rsatadi. Ana 

shu refleksning yoyi bilan tanishaylik.Muskullarning vaziyati o’zgartirilganda yoki 

cho’zilganda ularning retseptorlarida qo’zg’alish kelib chiqadi. bu qo’zg’alish markazga 

intiluvchi tolalar orqali orqa miyaga o’tadi. Qo’zg’alish to’lqinlari orqa miyadan muskullarga 

kiradi va ularni qo’z gpab, hamisha malum darajada tarang holda ushlab tutadi, ya’ni 

muskullar tonusini vujudga keltiradi. Muskullarning tarangligi va vaziyati uygpoqlik va uyqu 

davrida to’xtovsiz o’zgarib turganligidan orqa miyaga uzluksiz impulslar kirib turadi, 

shuning natijasida muskullarda o’zgarib turadigan, lekin umr Bo’yi saqlanadigan tonus 

vujudga keladi.Shunday qilib, refleks yoyi muskullarda boshlanadi, muskullardagi 

retseptorlar (proprioretseptorlar) refleks yoyining bosh qismi hisoblanadi. So’ngra, markazga 

intiluvchi tolalar va orqa miyaga keladi. Orqa miyada qo’zg’alish markazdagi refleks 

yoyining keyingi qismi markazdan qochuvchi nerv va uning muskuldagi oxirlaridir. 

Reflektor tonus yurishda, qopl-oyoqni harakatlantirishda va gavda vaziyatini saqlashda 

gpoyat muhim ahamiyatga ega. Gavdani yoki ayrim organlarni uzoq vaqt muayyan vaziyatda 

tutish, masalan kitob opqiganda yoki xat yozganda boshni engashtirish nerv markazlari bilan 

muskullar tonusi tufayligina mumkin bo’ladi. Harakatlarimizning tekis. uygpun bo’lishi 

---

uchun muskullar tonusining ahamiyati muhim. Bu, mehnat jarayonlarida va boshqa 

harakatlarda ayniqsa muhimdir, Shu refleks yoyining qanday boplmasin biron qismi buzilgan 

boplmasin biron qismi buzilgan bo’lsa, harakatlarimiz uygpun boplmasdan, uzuq-yuliq 

bo’lgan bog’luredi.Odamda orqa miya markazlarining tonusini va muskullar tonusini bosh 

miya nazorat qiladi.Orqa miyadagi ba`zi reflektor funktsiyalar xomilaning ona kornida 

rivojlanayotganida yuzaga keladi. Xomila 2 — 3 oylik bo’lganida harakatlana boshlaydi. 

Yangi tugilgan bola oyoq panjasining tagi ta`sirlansa 2 — 3 minutdan so’ng oyoq, panjasida 

bukish refleksi hosil bo’ladi. Bu refleks bola tugilgandan so’ng 6 oy utgach yo’qolib ketadi. 

Bola 9—10 oyligida yura boshlaydi. Orqa miyadagi harakat markazlari ishi ortadi, nervlar 

miyenlashishi z yoshgacha davom etadi . Nerv sistemasi asosan tashqi mupitdan ichki 

organlardan keladigan turli axborotlarning kabul kiladi va ularni markaziy nerv sistemasiga 

Yetkazib beradi. Nerv sistemasi organizmdagi barcha organlarni bir-biri bilan bog’lab 

organizmning bir butunligini taminlaydi. Organizmni tashqi muhit bilan bog’laydi xamda uni 

tashqi muhitga moslashtiradi. Nerv sistemasi yordamida atrof muhitdan turli signallar qabul 

qilinadi 

ular analiz va sintez kilinib

, turli reaktsiyalar bilan javob qaytariladi.Nerv sistemasi 

ichki sikretsiya bezlarida ishlab chikariladigan turli gormonlarning qon orkali organizmga 

ko’rsatadigan tasirini va moddalar almashinuvini boshkarib turadi, o’sish, rivojlanishga tasir 

etadi. Bundan tashqari nerv sistemasining oliy bo’limlarida ruxiy funktsiyalar amalga 

oshiriladi. Idrok etish, fikrlash nutk va Yokazolar oliy nerv faoliyati bilan boshkarib 

turiladi.Nerv sistemasi markaziy (bosh va orqa miya), periferik (chetda joylashgan) nervlar, 

ularning oxirgi apparatlaridan tashkil topgan qisimlarga bo’linadi. Markaziy nerv sistemasida 

nerv hujayralari (neyron tanalarining periferik qismi asosan nervlardan, ya`ni tolalar 

boglamidai iborat bo’lib, bu tolalarning tanasi (nerv hujayrasi) nerv sistemasining markaziy 

qismida joylashgan.Nerv sistemasi shartli ravishda ikkita simpatik va vagetativ nerv 

sistemasiga bo’linadi. Skelet muskullarini va ba`zi ichki organlarini (til, hiqildoq, xalkum va 

hokazolarni) ta`minlab turadigan nervlar somatik nervlar sistemasi, bo’lib asosan organizmni 

tashqi muhit bilan bog’laydi va skelet muskullari harakatini boshqaradi.Vegetativ nerv 

sisgemasi ichki organlarni (me`da, ichaklar, nafas olish, siydik-tanosil organlarini, ichki 

sekretsiya bezlari, teri, yurak va kon gomirlarini) nerv bilan ta`minlaydi.