Mavzu: Nerv- muskul preparatini tayyorlash. Reja

                             Nerv tolalariningtuzilishi va xususiyatlari 

Parda bilan qoplangan nerv hujayralarining o’simtasi nerv tolasi deyladi. Nerv hujayrasi 

o’simtasining markaziy qismi o’q tsilindir deyiladi. Nerv tolalari mielinli va mielinsiz 

bo’ladi. Miyelinsiz nerv tolalari faqat Shvann kavat bilan koplangan.Nerv tolasining asosiy 

xususiyati o’tkazuvchanlik, labillilik, moddalari almashinuvning sekin borishi, nisbatan 

---

charchamaslik hisoblanadi. Nerv tolalarining labilliligi turlicha bo’ladi. Ba`zi nerv tolalari 

har lahzada bir necha o’nta impuls o’tkazsa boshqalari 500 tagacha impuls o’tkazadi. Qalin 

mielin kavat bilan koplangan nerv toalari o’ta labillik xususiyatiga ega.Nerv toalari 

qo’zg’alganda, muskular qo’zg’alishiga nisbatan ancha kam energiya ajraladi. Ingichka nerv 

tolalar yo’g’on tolalarga nisbatan tezroq charchaydi. Keyingi tekshirishlarda nerv tolasining 

charchashi isbotlangan. Nerv tolasi charchaganda biotoklarning kuchi o’zgaradi. Qo’zg’alish 

impulsining tarqalishi 2-3 marta susayadi. Nerv tolasi ma`lum vaqt oralig’ida kelgan: 

impulsiga nisbatan kamroq impuls o’tkazib, o’zining charchamasligini

1

 ta`minlaydi.Nerv 

tolasidan chiqqan ko’zg’alish to’lqinlarining o’tkazilishi nervning keyingi keladigan har bir 

qismining yukori voltli potentsiallar bilan ta`sirlanishiga bog’liq. Qo’zg’alish potentsiallari 

yumshoq qavatli nerv tolalaridan uzluksiz emas, balki o’xtin-o’xtin tarqaladi. Qo’zg’alish 

to’lqining nerv tolasidan o’tkazilishi o’zidan oldingi to’lqinga harakatlanyotgan yuqori voltli 

pstentsiallarning xosil bo’lishiga boglikdir. Nerv tolosidan ta`sir o’tishi uchun u fiziologik 

normal xolatda bo’lishi shart.Nerv tolasi kattiq sovitilsa yoki o’tkir zaharlansa, nerv 

impulsnni o’tkazmaydi. Aralash nervlar tarkibdagi harakatlanuvchi sezuvchi nervlar esa 

impulsni bo’lib-bo’lib o’tkazadi. Impulslarni bu xilda ajralgan holda o’tkazilishi nervning 

mielin qavat bilan koplanishi sabab bo’ladi.Nerv tolasidan ta`sir ikki tomonlama o’tadi. Buni 

1877 yilda A.I.Babuxin Nil daryosi laqqa baligi elektr organining nervida isbotlagan. Agar 

nerv tolasi baliq, tanasidan 'ajratib ko’yilsa, u 2-3 kundan keyin nobud bo’la boshlaydi. Nerv 

tolasi qirqilganda esa nerv hujayrasi tanasi tomonidan o’sa boshlaydi. Nerv tolasining qayta 

tiklanishi bilan impuls o’tishi ham qayta tiklanadi. Markaziy nerv sistemasining neyronlari 

nerv tolasidan impulslarni bir tomonlama sezuvchi retseptordan ishchi organga o’tkazadi. Bu 

nerv impulsining sinapslar orqali o’tkazilishiga bogliq Qo’rg’alish impulsi qo’zg’algan 

to’qimaning hamma qismiga bir tekis to’la tarqaladi. Bunga dekermentsiz o’tkazilishi 

deyiladi. Nerv tolasi qancha yo’g’on bo’lsa, qo’zgalish shuncha tez o’tadi. Nerv tolalari 

qo’zgalishiga ko’ra A,V,S gruppalarga bo’linadi. A gruppaga miyelin qavati qalinroq, 

diametri 12-22 mkm bo’lgan nerv tolalari kiradi, ular orqali ta`sirot bir sekundda 70-120 

m/sek tezlikda o’tadi. Bu gruppa nerv tolalari o’ta elektrik aktkivlikka ega. V gruppaga 

vegetativ nerv sistemasining ba`zi tolalari kiradi. Bularning diametri 1-3 mmk bo’lib, 

issiqqonlik hayvonlarda ta`sirni 3-14/sek tezlikda) o’tkazadi. S gruppa nerv tolaari yumshoq 

qavatsiz bo’lib, 

diametri juda kichik

, bularga; asosan simpatik nerv tolalari kiradi.