Мавзу: Нефткимёвий синтезлар Режа: Нефтни қайта ишлаш жараёнида содир бўладиган реакциялар Нефть таркибидаги углеводородлар

9.3-жадвал
Газойлнинг пиролизида ҳосил бўладиган маҳсулотлари

Маҳсулотлар номи	Миқдори, (% масс.)
Этилен	16 – 23
Пропилен	15
Суюқ маҳсулотлар	50

Ҳозирда пиролиз жараёни учун янада оғир бўлган хом ашёни ишлатиш тенденцияси кузатилмоқда.
Кокслаш
Кокслаш жараёнининг мақсади, нефть кокси ва кенг фракцион таркибли дистиллат олишдир.
Нефть коксини олиш учун хом ашё сифатида қуйидагилар ишлатилиши мумкин: бензинсизланган нефть, бирламчи қайта ишлаш қолдиқлари, мазутлар, ярим гудронлар, гудронлар; иккиламчи келиб чиқиш маҳсулотлари, крекинг қолдиқлар, каталитик крекинг оғир газойллари, пиролиз смолалари ҳамда табиий асфальтлар ва мой ишлаб чиқариш жараёни қолдиқлари (асфальтлар, экстрактлар).
Кокслашнинг саноат жараёнлари 3 турга бўлинади:

1. 
   Даврий;
   
2. 
   Ярим узлуксиз;
   
3. 
   Узлуксиз.
   

Кокслаш даврий усулининг кўлами ва техник расмийлаштирилиши – нефтни қайта ишлаш замонавий талабларига мос келмай қолди.
Кокслашнинг узлуксиз усули эса ҳозирча тажриба-саноат босқичида турибди. Ҳозирда энг кўп тарқалган ярим узлуксиз саноат жараёни, аста–секин кокслаш қурилмаларида амалга оширилади.
Нефть қолдиқларини аста–секин кокслаш 505–515⁰С ҳароратда, 0,2–0,3 МПа босимда олиб борилади. Кокслаш натижасида нефть коксидан ташқари углеводородли газ, бензин, ўрта ва оғир кокс дистиллатлари ҳосил бўлади. Ҳосил бўлган маҳсулотларнинг миқдори ва сифати хом ашёнинг кимёвий ва фракцион таркибига ва кокслаш шароитларига боғлиқдир.
Нефтнинг бирламчи қайта ишлаш қолдиқларидан олинган кокс миқдори 15÷25%, (масс.) ни, иккиламчи маҳсулотлардан олингани эса 30÷35%, (масс.) ни ташкил қилади.
Кокс билан биргаликда кўп миқдорда қимматли суюқ ва газ ҳолидаги маҳсулотлар ҳосил бўлади. Уларнинг йиғма миқдори хом ашёга нисбатан ҳисоблаганда 70%, (масс.) га етади. Кокслаш жараёнининг энг катта эффективлиги, ҳосил бўлаётган ҳамма маҳсулотларни ўз ўрнида тўла ишлатилганда кузатилади.
Углеводород таркиби бўйича аста–секин кокслаш газлари термик крекинг газлариникига яқин бўлиб, нефткимёвий синтез учун хом ашё бўлиб хизмат қилиши мумкин.
Кокслаш бензини қуйи сифатли (мотор усули бўйича октан сони 60-67, олтингугурт миқдори 1-2%) бўлгани учун уни ишлатишдан олдин тозаланиши ва бошқа жараёнларни ўташи лозим. Уни гидротозалаш ва каталитик риформингга учратиш лозим. Кокслаш бензини таркибида тўйинмаган углеводородларнинг кўплиги (37-60%) – уни нефткимё маҳсулотларини ишлаб чиқаришларда (масалан, оксосинтез) қимматбаҳо хом ашё ҳисобланади.
Керосин–газойл фракцияси газ турбина ва мотор ёқилғиларининг компоненти сифатида, каталитик крекинг ва қурум ишлаб чиқариш хом ашёлари сифатида қўлланилади.