Mavzu: Morfologiya va uning boshqa bo’limlar bilan munosabati Reja

Morfologiya. Tilshunoslikning bu bo‘limida so‘z turkumlari, ularning o‘ziga xos xususiyatilari o‘rganiladi.
Ot. Ot so‘z turkumi o‘zbek va rus tillarida shaxs, narsa, voqea-hodisa va boshqalarning nomini bildiradi. Har ikkala tildagi ot so‘z turkumining mushtarak tomonlari bilan bir qatorda, farqli jihatlari ham bor. Bular quyidagilar:
1. O‘zbek tilida otlar jonli va jonsiz turlarga bo‘linmaydi. Rus tilida otlar shunday guruhlarga bo‘linadi.
2. O‘zbek tilida kim? so‘rog‘i faqat insonlarga nisbatan qo‘llanadi. Rus tilida esa kto? so‘rog‘i barcha jonli mavjudotlarga nisbatan qo‘llanaveradi.
3. O‘zbek tilida nima? so‘rog‘i insondan boshqa barcha narsalarga nisbatan qo‘llansa, rus tilida chto? so‘rog‘i faqat jonsiz narsalarga nisbatangina ishlatiladi.
4. O‘zbek tilida kim? va nima? so‘roqlari kimlar? va nimalar? tarzida ham qo‘llanadi. Rus tilida bu so‘roqlarning ko‘plik shakli mavjud emas.
5. Ilmiy manbalar, darslik va qo‘llanmalarda o‘zbek tilida grammatik jins kategoriyasi yo‘q deb e’tirof etiladi. Rus tilida esa mujskoy, jenskiy va sredniy rodlar mavjud. O‘zbek tilida uchraydigan adib – adiba, shoir – shoira, muallim – muallima kabi so‘zlar bundan mustasno. Bu so‘zlar arab tilidan o‘zlashgandir.
6. O‘zbek tilida qarashlilikni ifodalovchi egalik kategoriyasi mavjud. Rus tilida bu vazifani egalik olmoshlari bajaradi.
7. O‘zbek va rus tillarida oltitadan kelishik mavjud. Biroq o‘zbek tilida tvoritelnûy va predlojnûy kelishiklari, rus tilida esa o‘rin-payt va chiqish kelishiklari mavjud emas.
8. O`zbek tilida ot so`z turkumiga oid barcha so`zlar kelishik qo`shimchalarini olib turlanadi. Rus tilida esa ayrim so`zlar kelishiklar bilan turlanmasligi mumkin.
9. Rus tilida faqat birlik yoki ko‘plik shaklida qo‘llanadigan otlar mavjud. O‘zbek tilida esa otlarning bunday xususiyati yo‘q.
10. Rus tilida otlarning tugallanmasiga asoslanib ularning ma’lum grammatik jinsga yoki ot so‘z turkumiga taalluqli ekanligini bilsa bo‘ladi. O‘zbek tilida esa so‘zning ot yoki boshqa biror so‘z turkumiga qarashli ekanligini faqat uning ma’nosi orqaligina bilish mumkin. Bu xususiyat barcha mustaqil so‘z turkumlari uchun ham xosdir. Masalan: