Mavzu: “Mikroiqtisodiyot” fanining predmeti va o’rganish uslublari

3. Ishlab chiqarish imkoniyatlari va ulardan foydalanish.
Ishlab chiqarish imkoniyati – berilgan texnologik rivojlanishda barcha mavjud resurslardan to’liq va samarali foydalangan xolda jamiyatninig iqtisodiy ne’matlar ishlab chiqarish qobiliyatidir.
Ishlab chiqarish imkoniyatlar chizig’i odatda qavariq ko’rinishda bo’ladi. Bu shuni ko’rsatadiki, xar bir traktorni ishlab chiqarish oldingisiga ko’ra ko’proq don ishlab chiqarishni qisqartirishni talab qiladi. Jadvaldan va grafikdan ko’rish mumkinki, birinchi traktorni ishlab chiqarish, don ishlab chiqarishni 0,3 mln. tonnaga qisqartirilgan bo’lsa, ikkinchisi-0,4 mln. tonnaga, uchinchisi-0,5 mln. tonnaga va xokazo.

Дон, млн. т

Трактор, дона


2.1-rasm. Ishlab chiqarish imkoniyatlari chizig’i.
Talab va taklif tahlili asoslari. (2-soat)


Extiyoj va talab o’rtasidagi farq.
Bozorda xaridorlar u yoki bu tovarga talab bilan, sotuvchilar esa tovar taklifi bilan o’zaro uchrashadilar. Bozorning bir tomonida talab, ikkinchi tomonida taklif turadi. Talab – to’lovga qobil extiyoj bo’lib, xaridorlarning ma’lum miqdorda va turdagi tovarlarni ma’lum narx bilan va ma’lum vaqt davomida sotib olish ishtiyoqini bildiradi.
Talab asosida ehtiyoj yotadi va bu ehtiyoj bozorda talab shakliga kiradi. Ammo talab bo’lishi uchun tovarning xaridorga zarurligi, unga naf keltira olishi kifoya qilmaydi. CHunki, tovarni tekinga bermaydilar.Uni sotib olishi uchun xaridorni puli yetishi shart. Demak, talab tovarga pul to’lash qobilyati bilan ta’minlangan ehtiyojdir. ehtiyoj pul va narx orqali talabga aylanadi.

Ehtiyoj – xarid qobilyatini belgilovchi pul – tovar narxi – talab.

2. Talabning turlari va unga ta’sir qiluvchi omillar.

Talabning turlari ko’p va u g’oyat tabaqalashgan bo’ladi. Uning muhim belgisi yakkalangan holda namoyon bo’lishidir. YAkka talab – ayrim xaridorning o’ziga xos maxsus talabi bo’lib, o’zgalar talabini takrorlamaydi.

Har bir shaxs yoki oilaning o’ziga xos talabi mavjud. Talab kishilarning jismoniy holati, yoshi, jinsi, qaerda va kim bo’lib ishlashi, uning shakllangan didi, ta’bi va narx navoga bog’liq bo’ladi.
Bozorda xaridorlar ko’p, shu sababli yakka talablar bilan bozor talabi yoki umumiy talab shakllanadi. Ko’pchilik xaridorlarning muayyan tovarni sotib olishga bo’lgan talabi bozor talabi deyiladi.
Xaridorlar qanchalik ko’p bo’lsa va narx arzon bo’lsa, bozor talabi shuncha ortadi.
Bozorga xos belgi u yerda talabning o’zgaruvchan bo’lishidir. Talabning o’zgarish shiddati unga ta’sir etuvchi omillarning kuchiga bog’liq bo’ladi. Talabga quyidagi omillar ta’sir qiladi.