Мавзу. Металл конструкциялар тўғрисида умумий маълумотлар ва уларни ҳисоблаш

2.4.5. Фермаларни турлари.
Ҳозирги даврда учбурчак шаклли, трапециясимон, параллел камарли ва кўпбурчакли полигонал фермалар қўлланилади. Учбурчак шаклли фермалар том ёпмасига кескин қиялик 25⁰ – 45⁰ талаб этадиган материаллар билан ёпилишда қўлланилади. (тўлқинли асбест-цемент шиферлар, черепицалар ва б.)
Таянч қисми мураккаб устун билан фақат шарнир орқали бириктирилади. Аксарият ҳолларда ферманинг ўлчамлари ундан фойдаланишдаги, меъморчилик ва технологик талабларга кўра белгиланади.
Трапециясимон фермалар томи кескин қия бўлмаган биноларда ишлатилади. Конструктив томонидан бир неча афзалликларга эга, эгувчи момент эпюрасига шакли тўлароқ жавоб беради, устун билан мустаҳкам ва шарнир орқали бириктирилиши мумкин.
Параллел камарли фермалар саноат ишлаб чиқариши талабларини тўлароқ қондириши ва оддий кўринишга эга бўлгани сабабли қурилишда кўпроқ қўлланилади.
Кўпбурчакли полигонал фермаларнинг ташқи кўриниши эгувчи момент эпюрасининг шаклига яқин бўлганлиги туфайли улар материалнинг сарфланиши нуқтаи назаридан энг тежамли деб ҳисобланади. Шунинг учун бундай фермалар, асосан катта оралиқли бўлган биноларни қоплашда ва юклар нисбатан катта бўлганда қўлланилади.





Расм 4.6. Фермалар
Ферма элементларининг кесим турлари





Расм 4.7. Ферма элементларининг кесим юзаси
2.4.5. Ферма элементларида ҳосил бўладиган ҳисобли кучни аниқлаш.

Элементларда ҳосил бўладиган ҳисобий кучларни қурилиш механикаси усулларидан фойдаланиб топилади. Моментлар усули, фермани кесиш усули, тугунларни кесиш усули, Макс­велл – Кремона диаграммасидан фойдаланиш усули. Бу усуллардан фойдаланиб ферманинг элементларида доимий юкдан, қор юкидан ва таянч моментлардан ҳосил бўладиган кучлар аниқланади. Ва уларни йиғиндиси элементга таъсир этаётган ҳисобий кучни беради.

Ферма элементларда ҳосил бўладиган ҳисобий кучни аниқлангандан кейин уларни ҳисобини қилиш керак бўлади.
Ҳисоблаш тартиби қуйидагича:
1.Чўзилишга ишлайдиган элементларни талаб қилинган кесим юзасини қуйидаги формула орқали аниқланади:
(4.11)
2.Бурчаклик сортаментидан мос келадиган бурчакликлар танлаб олинади:
А_Т.К.« А_х (4.12)
3.Мустахкамлиги текширилади, бунда .
(4.13)
бўлиши керак.
1.Сиқилишга ишлайдиган элементларнинг эгилувчанлигини қабул қилиб олиб, шартли эгилувчанлиги топилади ва φ коэффициенти мос келадиган формула бўйича ҳисобланади ва талаб қилинган кесим юзаси аниқланади:
(4.14)
бу ерда: γ_с- элементни ишлашини эътиборга оладиган коэффициент, агарда эгилувчанлик λ>60 бўлса, 0,8га тенг, λ<60 бўлса, 0,95га тенг инерция радиуси ҳам аниқланади:
2.Талаб қилинган кесим юзасига ва инерция радиусига қараб, иккита тенг (ёки тенгсиз) томонли бурчакликларни қабул қилиб, А_х, i_x, i_y ҳақиқий юзаси ва радиус инерциялари ёзилади.
3.Танлаб олинган элементлар мустахкамлиги ва устиворлиги текширилади. Бунинг учун аввал х – х ва у – у ўқи бўйича эгилувчанлиги аниқланади:

Аниқланган эгилувчанлигини катта қийматига қараб, шартли эгилувчанлиги топилади ва мос келадиган формуладан фойдаланиб φ- коэффициентни қиймати ҳисобланади, элемент кесим юзасида ҳосил бўладиган кучланиш аниқланади:
(4.15)