Мавзу. Металл конструкциялар тўғрисида умумий маълумотлар ва уларни ҳисоблаш

2.3.2.Тўсинлар ва тўсин катаклари.
Ёпмаларда, ишлаб чиқариш майдончаларда, кўприкларда қурилманинг юк кўтарувчи қисмини тўсинлар тизими ташкил этади. Ҳар хил тўсинлардан фойдаланиб ёпилган томни тўсинли катак дейдилар, тўсинлар жойлаштирилиши, таъсир этаётган юк миқдори ва тархдаги ўлчамларига қараб, уч хил бўлиши мумкин: оддий нормал ва мураккаб.



Расм. 3. 1. Тўсинли катакларни тизими
Оддий жойлаштиришда ёпмага қўйилган юк тўшама орқали тўшама тўсинларга, тўшама тўсинлари орқали деворларга узатилади.
Нормал жойлаштириш усулида юк тўшама тўсинлари орқали бош тўсинларига узатилади, бош тўсинлар эса, ўз навбатида қабул қилган юкни устунларга узатади.
Мураккаб жойлаштиришда тўшама тўсинлари қабул қилинган юк бирин-кетин ёрдамчи бош тўсинларга ва ундан кейин устунларга узатилади.


2.3.3.Тўсинларни бир-бирига бириктирилиши.
Тўсинларнинг ўзаро туташиши қаватли бир хил баландликда ва пасайтирилган бўлиши мумкин. Қаватли тўсинлар тизими тез ва осон йиғилади лекин қурилиш баландлиги катта устиворлигини текшириш лозим. Битта баландликдаги тўсинлар тизимини йиғиш учун анча вақт ва меҳнат сарфлаш керак, лекин конструкцияси устиворлигини таъминлайди. Пасайтирил­ган тўсинли катакда энг паст баландликка эга бўлган тўсинли катак ҳосил бўлади устиворлиги таъминланади йиғиш учун меҳнат сарфи қаватлига қараганда кўпроқ битта баландликдан камроқ сарфланади. Бош тўсинлар одатда устунларга таянади ва устунлари орасидаги катта масофалари бўйлаб жойлаштирилади. Тўшамани бевосита ушлаб турувчи тўсинлар (тўшама тўсинлари) бўлиб уларни орасидаги масофа «а» харфи билан белгиланади ва у 0,61,6 м тенг қилиб олинади.
Иккинчи даражали тўсинларни ораси масофа 2м дан – 5м гача бўлиши мумкин.





Расм 3.2. Мураккаб тўсинли катакда тўсинларни бир-бирига бириктирилиши.


2.3.4. Тўшаманинг ҳисоби
Тўшама учун варақсимон прокатли пўлатдан қалинлиги 6-14мм гача бўлганлари ишлати­ла­ди.
Тўшаманинг ишлаши кучланганли холати таянч орасидаги масофасини тўшама қалинлиги нисбати lt га боғлиқ, агар lt50 бўлса чўзувчи кучланишларнинг миқдори жуда кичик бўлади, шу сабабли уларни ҳисобга олмаса ҳам бўлади. Бу ҳолда тўшама фақат эгилиш кучланишларга ишлайди деб ҳисобланади.
Ҳисоблаш тартиби қуйидагича:
1. Тўшамани 1 п.см таъсир этаётган юк аниқланади.
2. Эни 1 п.см бўлган тўшама тўсинда ҳосил бўладиган энг катта эгувчи момент аниқ­ланади.
(3.1)
3.Тўсинни кесимини талаб қилган момент қаршилиги аниқланади.
(3.2)
ва қуйидаги ифодадан фойдаланиб тўшама қалинлиги топилади.
(3.3)
Агар lt300 бўлса, аксинча, эгилишдан пайдо бўладиган кучланишларнинг ҳисобга олинмай фақат горизонтал реакциядан пайдо бўладиган чўзувчан кучланишлар ҳисобга олинади.
Тўшама қалинлиги қуйидагича аниқланади:
(3.4)
тўшамани 1 п.см.га таъсир этаётган ҳисобий куч,
V – таянч реакцияси (3.5)
Н – тортқич куч (3.6)
Агар 50lt300 бўлса, эгилиш ҳам чўзилишдан пайдо бўладиган кучланишлар ҳисобга олиниши керак. Бу ҳолда тўшамалар учун lt нисбатини Телоян А.Л. формуласидан фойдаланиб аниқлашади:
(3.7)
Бу ерда: - тўшама таянчлар орасидаги масофани солқилигига нисбати.

Е₁ – силжиш модули. Е₁Е1-²

 - Пуассон коэффициенти, пўлат учун 0,3 тенг
- 1м² – га таъсир этаётган нормали юк.
Излаётган нисбатни баъзи адабиётларда келтирилган С.Д.Лейтес графигидан ҳам аниқлаш мумкин.