Мавзу. Металл конструкциялар тўғрисида умумий маълумотлар ва уларни ҳисоблаш

2.1.6. Конструкция элементларини ҳисоблаш.


Чўзилишга ишлайдиган элементларни ҳисоблаш
Маълумки, пўлатларнинг пластик ҳолатга ўтиши диаграммада оқувчанлик чегара­сидан бошланади. Баъзан конструкциянинг фақат эластик ҳолатида эмас, балки оқувчанлик ҳолатига ҳам ўтиб ишлашига руҳсат этилади ва ҳисоблашда бу омил эътиборга олинади.
Пластик деформацияларни чеклаш мақсадида, чўзилишга ишлайдиган элементлар материалнинг эластик ишлаш чегараси бўйича мустаҳкамлиги қуйидагича аниқланади:
(2.7)
бу ерда: N - ҳисобий куч;
А_n – элементнинг кўндаланг кесим нетто юзаси;
R_y – элемент материалининг оқувчанлик бўйича ҳисобий қаршилиги;
_с – ишлаш шароитини эътиборга олувчи коэффициент.
Бу формула асосида чўзилишга ишлаётган элементлар ҳисобланса материал эластик ҳолатда ишлаши таъминланади ва атом аро боғланишда ўзгариш бўлмайди.


Марказий сиқилган элементларни ҳисоблаш
Марказий сиқилган элементлар биринчи гуруҳ чегара вазиятлари бўйича мустаҳкамликка ва устиворликка ҳисобланади.
Марказий сиқилишга ишлаётган калта стерженларда пўлат ўзини марказий чўзилишда ишлагандагидек тутади. Шунинг учун калта стерженлар қуйидаги ифода бўйича ҳисобланади:
(2.8)
Марказий сиқилишга ишлайдиган эгилувчан ва кўндаланг кесим ўлчамларининг узунликка нисбатан бўлган стерженларнинг устиворлиги қуйидаги ифода бўйича ҳисобланади:
(2.9)
бу ерда,  - бўйлама эгилишни эътиборга олувчи коэффиценти.
Марказий сиқилишга ишлаётган эгилувчан элементларда ҳосил бўладиган критик кучланиш
(2.10)
қалтис куч, агар сиқилишга ишлаётган элемент шарнирлар билан бириктирилган бўлса, унда қалтис кучни қийматини аниқлаш учун Л. Эйлер формуласидан фойдаланилади:
(2.11)
Келтирилган ифодалардан фойдаланиб марказий сиқилишга ишлайдиган элементлар учун энг катта бўлган эгилувчанлигини аниқлаш мумкин


; (2.12)
; ; (2.13)
Бу формуладан энг катта эгилувчанлик аниқланади:
; (2.14)
Лекин ҚМҚларда марказий сиқилишга ишлаётган эгилувчан, стерженлар учун энг катта эгилувчанлик 120га тенг қилиб қабул қилинган.