Mavzu: Mehnat to`g`risidagi fanning yuzaga kelishi va uning rivojlanishidagi roli

Mehnat, bu — insonning biron-bir maqsadga muvofiq yo‘naltirilgan ijtimoiy foydali faoliyati. Dastlab inson o‘z harakatlarining maqsadini aniqlaydi. Maqsadning mavjud bo‘lishi ongli mayjudot bo‘lgan insonning mehnatini, masalan, ot yoki mashina bajaradigan ish tushunchasidan ajratib turadi. Maqsadga ega bo'lgan inson tabiat mahsuli — bug‘doy yoki javdar,yog'och yoki loy, paxta tolasi, jun yoki teridan foydalanib, yangi mahsulot yaratadi, ya’ni o‘z organizmining jismoniy va aqliy quwatidan foydalanib, mehnat harakatlarini ongli ravishda va izchillik bilan bajaradi.

Ijtimoiy-iqtisodiy turmushda «mehnat» tushunchasi bilan bir qatorda «ish» tushunchasidan ham keng foydalaniladi. Ish - tabiat va inson tomonidan birlashgan kuchlaming obyektiv natijasidir. Mexanik tarzda bu natija m a’lum bir qarshilikni yengish uchun sarflanayotgan energiya miqdori bilan o'lchanadi. Mehnat va ishning miqdori sarflangan vaqt — energiya bilan o‘lchansa-da, ularni bir-biri bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri tenglashtirish mumkin emas. Mehnat insonning aqliy-fiziologik faoliyati bo‘lib, unga to‘g‘ri keladigan ish bu jarayonning obyektiv natijasi hisoblanadi. Biror mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan mehnat va ish miqdorini bir xil o'lchovda, ya’ni kilogrammometrda aniqlanganda ishning miqdori mehnatning bir qisminigina yoki aniqroq qilib aytganda, 20-30 foizini, ayrim hollarda esa undan ham ancha kam miqdorini tashkil etishi mumkin. Bajarilgan ishning miqdorini, jamiyat a’zolari tomonidan mehnatning sarflangan miqdoriga tenglashtirish yoki bir xil olchovda o'lchash ham noto‘g‘ri. Faoliyat jarayonida mexanik harakatlar qilinib, katta hajmdagi ish miqdori bajarilishi mumkin, lekin bu faoliyat inson mehnatining mahsuli bo'lganligi uchun mehnatga nisbatan tor va chegaralangan faoliyatdir. «Mehnat» va «ish» tushunchalari bir-biri bilan solishtirilganda, ish mehnatning mahsuli, degan xulosaga kelamiz.