Мавзу: Мавзу: Радиация ва ҳаёт. Радиоактивлик ва рентген нурларнинг кашф этилиш тарихи

IV БОСҚИЧ

• Радиацион нурланишнинг таъсирини ўрганиш йўналишидаги замонавий давр (1986–йилда «Чернобыль» фожеаси юз берганидан кейинги давр). 1986–йилда Чернобыль АЭС ҳалокатидан кейин, радиацион нурланишнинг биологик объектларга таъсир механизмларини сифат ва миқдорий жиҳатдан тавсифлаш, радиацион манбалардан фойдаланиш бўйича қатъий қоида ва тартибларнинг ишлаб чиқилиши бўйича тадқиқотларнинг янги даври бошланган.
• Шунингдек, радиобиология фан соҳасининг ривожланишида кимёвий элемент атоми ядросининг тузилишини ўрганиш бўйича қўлга киритилган ютуқлар муҳим аҳамиятга эга ҳисобланади. XIX аср ўрталаригача кимёвий элемент атоми таркибий қисмларга ажралмайдиган заррача деб ҳисобланган. 1896–йилда А.Беккерель томонидан радиоактивлик ҳодисаси аниқланганидан кейин, 1897 йилда Ж.Томпсон (Англия) томонидан атом таркибида манфий зарядланган заррачалар – электронлар (е–) мавжудлиги қайд қилинади.

«РАДИАЦИОН ФОЖЕАЛАР» ТАРИХИ.

• Радиобиология ва радиобиофизиканинг ривожланиш тарихида радиацион нурланишнинг физик хоссалари ва биологик таъсир механизмини ўрганиш йўналишида илмий тадқиқотлар амалга оширилиши ва радиацион нурланиш манбаларидан фойдаланиш, сақлаш, ташиш бўйича амалий тавсиялар ишлаб чиқилишига тасодифий юз берган ва онгли равишда юзага келтирилган – «радиацион фожеалар» сезиларли даражада туртки берган.
• Радиацион нурланиш кашф қилинишининг дастлабки даврларида ушбу нурланиш турининг одам организмини ўлимга олиб келувчи даражада салбий таъсирга эгалиги ҳақида батафсил маълумотларга эга бўлмаслик оқибатида кўплаб ачинарли йўқотишларга йўл қўйилган.

«Нью–Жерси» фожеаси. 1902–йилда радиоактив изотопидан нур тарқатувчи бўёқлар ишлаб чиқариш технологияси ишлаб чиқилган. 1905–йилдан бошлаб, ушбу радиоактив бўёқлар ҳатто, янги йил арчасини безатишда ишлатилувчи ўйинчоқлар ишлаб чиқарилишида ҳам фойдаланила бошланган.

• «Нью–Жерси» фожеаси. 1902–йилда радиоактив изотопидан нур тарқатувчи бўёқлар ишлаб чиқариш технологияси ишлаб чиқилган. 1905–йилдан бошлаб, ушбу радиоактив бўёқлар ҳатто, янги йил арчасини безатишда ишлатилувчи ўйинчоқлар ишлаб чиқарилишида ҳам фойдаланила бошланган.
• 1920–йилда Америкада «US Radium» компанияси томонидан конвейер усулида радиоактив изотопи асосида радиацион бўёқ ишлаб чиқариш йўлга қўйилган ва ўз–ўзидан нур тарқатувчи бу бўёқ – «Undark» (қоронғи эмас) деб номланган. Дастлаб, ҳарбий қуролларнинг нишонга олиш қисми бўялган ушбу бўёқ билан кейинчалик уйларда хонадонларнинг тартиб рақами, болалар ўйинчоқлари, соатлар ва бошқа кўплаб маиший–турмушда ишлатилувчи буюмлар бўялиши амалга оширилган.
• 1910–йилда стрелка ва рақамлари қоронғуда нур сочувчи соатлар (Patria, Lancet) ишлаб чиқилиши йўлга қўйилган. Одатда, ушбу турдаги соатларни ишлаб чиқарувчи компанияларда соатлар радиоактив бўёқ билан қўлда (ҳеч қандай ҳимоя воситаларисиз!) ишлов берилган.
• Бу соатларнинг айрим русумларида радиацион нурланиш дозаси ~1600 мкр/с ҳисобланган. 1930–1940 йилларда ишлаб чиқарилган ушбу турдаги айрим соатларда (масалан, Laco–Durowe) радиацион нурланиш дозаси қиймати 10000 мкр/с ташкил қилиши қайд қилинган. Жумладан, қимматбаҳо LACO–Durowe FL 23883 Beobachtungsuhr соатида радиацион нурланиш дозаси қиймати 8000–10000 мкр/соатга тенглиги қайд қилинган!