Mavzu: Mashg'o'ulotlarni

Debat (Bahs) metodi

Debat (Bahs) o’tkazish uchun o’rtaga biror muammo tanlanadi. Muammoga qarab o’quvchilar 3 guruhga ajraladilar. (ha, yo’q, betaraf). Muammoga “ha" munosabatda bo’lganlar 1 guruh "Yo’q" munosabatda bo’lganlar 2 chi guruh, “betaraflar” 3-guruh bo’ladilar. Navbat bilan o’z nuqtai nazarini aytib o’zini himoya qilishga 1 daqiqadan vaqt beriladi.

Betaraflar ikkala guruh o’quvchilarning fikrlarini tinglab o’z ixtiyorlari bilan "ha" yoki "yo’q" deganlar guruhlariga qo’shiladilar. Himoya davomida "ha" guruhidan "Yo’q" guruhiga o’quvchilar o’tishlari mumkin va aksincha. Debat 7-10 daqiqa davom etishi mumkin ( fikrlar bo’lsa yana vaqt berish mumkin).

Yorug’likning to’lqin va zarracha xossalarini o’rgavgandan so’ng quyidagi muammoni o’rtaga tashlab debat o’tkazdik. "Yorug'lik to’lqinmi?" o’quvchilar "ha" va "Yo’q" deb munosabat bildirgandan so’ng ularni ajratib 2 ta guruh tashkil etdik. Betaraflar partada o’tirdilar. "ha" deb munosabat bildirganlar guruhiga "Ibn Sino", "Yo’q" deb munosabat bildirganlarga "Beruniy" deb nom qo’ydik.

O’z nuqtai nazarlarini aytib himoya qilish uchun navbat bilan guruhlar fikrlarini bildiradilar. Bu fikrlar quyidagicha edi:

Beruniy guruhi:

(1 o’quvchi gapiradi)

Yorug'lik zarrachadir.

Yorug'likning to’g'ri chiziq bo’ylab tarqalish qonunini eramizdan 300 yil oldin yashab o’tgan Yevklid o’z asarlarida yozib qoldirgan.

Ibn Sino guruhidan 1 o’quvchi

yorug'lik to’lqinidir, chunki u quyosh va yulduzlardan bizgacha yetib keladi.

Yorug'likning tarqalishi vaqti mavjud. 1676 yilda mashhur daniyalik olim Reomer yorug'lik tezligini o’lchadi. Zarracha hech qachon 300000 km/s tezlik bilan harakatlanishini tasavvur qilganmisiz?

Beruniy guruhi:

Yorug'lik zarrachadir. Uning sinish hodisasi eramizdan 350 yil oldin yashagan Aristotelga ma'lum bo’lgan. Vatandoshlarimiz Beruniy, Ibn Sinolar yorug'likning sinishi natijasida 7 xil spektrga ajralishini kamalak hodisasining sababini tushuntirganda aytganlar. “Yomg'ir yog'ayotgan ayni bir paytda quyosh charaqlab tursa yorug'lik nuri yomg'ir tomchisidan sinib o’tadi va kamalak hodisasi hosil bo’ladi.”

Beruniy guruhi:

Yorug'lik zarrachadir. Uning zarra ekanligini yorug’likning nurlanishi va yutilishi kabi hodisalar tasdiqlaydi. Bu hodisalar sababini tushuntirish uchun zarracha - korpuskular nazariyani qo’llashga majbur bo’lasiz. Buni qanday tushuntirmoqchisiz?

Ibn Sino:

Yorug'lik to’lqindir. Yorug'likning monoxromatik manbalari, lazerlar yaratilishi uning to’lqin ekanligini tasdiqlaydi.

Beruniy:

Yorug'lik zarrachadir. 1960 yilda yorug'likning monoxromotik manbalari lazerlar yaratildi. Lazer yoruo'likning zarracha ekanligi tasdiqlaydi.

Ibn Sino guruhi:

Yorug'lik to’lqindir. Reomer tomonidan yorug'lik tezligi aniqlangandan so’ng Nyuton zamondoshi Gyugens yorug'likni to’lqin deb qarashni taklif qildi, lekin u to’lqinning mazmunini ochib bera olmasada, yorug'lik impulslarining yo’nalishini ko’rsatadigan prinsipni ochib berdi.

Buruniy guruhi:

Yorug'lik zarrachadir, uning sinish hodisasi eramizdan 350 yil oldin yashagan Aristotelga ma'lum bo’lganligini yana bir marta ta'kidlab quyidagilarni qo’shimcha qilmoqchiman. Buyuk ingliz olimi Isaak Nyuton yorug'likni quyosh tanasidan ketma-ket chiqib kelayotgan yorug'lik zarralarining oqimi deb qarab, bu zarralarning tarqalish harakatini to’g'ri chiziqli deb hisoblaydi. Bu ta'limot Nyutonning korpuskulyar nazariyasi deb ataladi.

Ibn Sino:

1802 yilda ingliz fizigi Yung yorug'likning interferentsiya hodisasini tajribada o’rgandi. 1815 yilda Gyugens prinsipini Frenel to’ldirdi.

Beruniy guruhi:

Yorug'lik zarrachadir 1887 - 1888 yillar fotoeffekt hodisasi aniqlandi, 1900 yilda yorug'lik bosimi Lebedov tomonidan o’lchandi.

Ibn - Sino:

"Yung yorug'lik interferentsiyasi hodisasini tajribada o’rgandi" deb yana bir marta ta'kidlab quyidagilarni qo’shimcha qilmoqchiman. Bular yoruo'likning to’lqin ekanligini tasdiqlaydi. Yung yoruo'lik to’lqinining ko’ndalang ekanligini isbotladi. 1846 yilda Faradey yoruo'lik hodisalari bilan elektromagnit hodisalari orasida bog'liqlik borligini topdi.Maksvell nazariy tadqiqotlari bilan yoruo'likning elektromagnit to’lqin ekanligini ochdi.

"Do’stlar. Bahsni to’xtatinglar. Biz o’tirganlar sizlarni tinglab shunday xulosaga keldikki yoruo'lik ham to’lqin, ham zarracha xususiyatiga ega bo’lgan elektromagnit to’lqinlar ekan. Yorug'likning qaytishi, sinishi, nurlanishi, yutilishi zarracha ekanligini isbotlasa, yorug'likning difratsiyasi, interferensiyasi, qutublanishi kabi hodisalar uning to’lqin ekanligini isbotlaydi.

Lazer yaratilgandan so’ng o’sha bir vaqtning o’zida yorug'lik o’zining zarracha va to’lqin ekanligini o’zi isbotlaydi".

Bahsning oxirida "Ibn Sino" va "Beruniy" guruhidagi o’quvchilar betaraflarga qo’shilganliklarini e'lon qiladilar.

Nyutonning birinchi qonuni o’rganilgandan so’ng quyidagi muammo ustida Debat (bahs) tashkil etganda o’quvchilar juda ham faol qatnashadilar.

Muammo: "Inersiya hodisasi foydalimi? yoki zararli?" o’quvchilar bu muammoga "ha" "foydali" va "Yo’q" "zararli" deb munosabat bildiradilar. "Ha" degan o’quvchilar guruhi o’zini guruhiga "Farobiy", "Yo’q" degan o’quvchilar guruhiga "Ahmad Donish " deb nom qo’ydi. Betaraflar o’rta qatordagi partada o’tirdilar.

Bu guruhlar o’z nuqtai nazarlarini quyidagi fikrlar bilan yoqladilar.

Farobiy guruhidan 1 o’quvchi:

Inersiya hodisasi foydali. Inersiya bizlarga elektroenergiya hamda yoqilg'ini tejashga imkon beradi.

Masalan: Elektrovoz mashinisti manbani o’chirib qo’ydi, elektrovoz esa inersiya hodisasi natijasida o’z harakatini davom ettiradi.

Ahmad Donish guruhidan 1 o’quvchi:

Inersiya hodisasi zararli. U hayotda faqat halokatlarni tug'diradi.

Misol: Yo’lni kesib o’taman deb bola mashina ostiga tushdi, shikastlandi. Bunga (shofyor) haydovchi emas inersiya hodisasi sababchi. Shofyor tormoz berdi, inersiya hodisasi tufayli mashina o’z harakatini davom ettirdi.

Farobiy:

Inersiya hodisasi foydali. Termometr asbobining ishlashi inersiya hodisasi tufaylidir. Asbobni bir marta silkitib qoqib qo’ygandan keyin simob inersiya tufayli pastga tushadi.

Yangi o’lchashlarga tayyor bo’ladi.

Ahmad Donish.

Inersiya hodisasi zararli ishni tugatib stanokni o’chirgan kishi qo’lini olishga ulgura olmadi. Natijada barmoqlaridan ajraldi. Betaraflardan

1 o’quvchi turib quyidagi fikrlar bilan Debat (bahs) ni tugatishni taklif qildi. "Biz bahsdan shunday xulosaga keldikki inersiya hodisasi foydali ekan, lekin e'tiborsizlik qilsak zararli bo’lib qolar ekan. Zararsiz bo’lib qolishi uchun yo’l harakati qoidalariga rioya qilib yo’ldan o’tish kerak. Avtomobilni to’xtatish uchun tormozni bosgandan so’ng ham inersiya hodisasi tufayli u o’z harakatini davom ettirishni hisobga olish lozim. qolaversa erkin g'ildirash yo’li borligini ham esdan chiqarmaslik lozim. Inson tabiatda bo’ladigan hodisalarni o’rganib, undan to’g'ri foydalanishi lozim. o’quvchilar betaraflar guruhiga qo’shilganliklarini e'lon qiladilar