Мавзу: марказий осиё мутафаккирларининг психологик қарашлари

МАВЗУ: МАРКАЗИЙ ОСИЁ МУТАФАККИРЛАРИНИНГ ПСИХОЛОГИК ҚАРАШЛАРИ

VII асрнинг охирларида Моварауннаҳр халқлари аста-секин араб халифалиги қарамоғига ўта бошлайди. Исломнинг ҳар жиҳатдан мустаҳкам жорий этилиши эса асосан IX асрнинг I чорагида бошланган. Шунинг учун ҳам Моварауннаҳр алломалари араб мусулмон маданияти билан фақат IX асрнинг бошидан таниша бошлаганлар. Чунончи, Муҳаммад ал-Хоразмий ва Аҳмад ал-Фарғоний Бағдод академияси «Дорул ҳикма»га IX асрнинг 16-20 йилларида келганлар. Шу вақтдан бошлаб Ўрта Осиё фани, фалсафаси, адабиёти ва маданияти таркибида мустаҳкам босқич сифатида, яъни ўрта Осиё маҳаллий маданиятининг янги босқичи сифатида шакллана бошлаган эди. Демак, араб маданияти ва исломнинг ўрта Осиё халқлари маданиятига, руҳиятига таъсири ҳақида ҳам худди мана шу вақтдан бошлаб гапириш мумкин.

• VII асрнинг охирларида Моварауннаҳр халқлари аста-секин араб халифалиги қарамоғига ўта бошлайди. Исломнинг ҳар жиҳатдан мустаҳкам жорий этилиши эса асосан IX асрнинг I чорагида бошланган. Шунинг учун ҳам Моварауннаҳр алломалари араб мусулмон маданияти билан фақат IX асрнинг бошидан таниша бошлаганлар. Чунончи, Муҳаммад ал-Хоразмий ва Аҳмад ал-Фарғоний Бағдод академияси «Дорул ҳикма»га IX асрнинг 16-20 йилларида келганлар. Шу вақтдан бошлаб Ўрта Осиё фани, фалсафаси, адабиёти ва маданияти таркибида мустаҳкам босқич сифатида, яъни ўрта Осиё маҳаллий маданиятининг янги босқичи сифатида шакллана бошлаган эди. Демак, араб маданияти ва исломнинг ўрта Осиё халқлари маданиятига, руҳиятига таъсири ҳақида ҳам худди мана шу вақтдан бошлаб гапириш мумкин.

Абу Райҳон Берунийнинг психологик қарашлари.

• Абу Райҳон Берунийнинг (973-1043) фикрича инсон ҳайвондан ақл билан фарқ қилади. Лекин инсоннинг ҳайвондан тубдан фарқ қиладиган бу хусусияти қандай бўлганлигини тушунтирганда худога мурожаат қилиб, инсонни худо азалдан шундай яратган дейди.
• Берунийнинг руҳий ва моддий эҳтиёжларнинг роли ҳақидаги фикри ўша давр учун ниҳоятда қимматли фикр эди. У жамият юзага келишида кишиларнинг моддий эҳтиёжлари ролини кўра олади.
• Берунийнинг фикрича, ақл, меҳнат, эркин танлаш инсоннинг ҳаётини ва ижтимоий ҳолатини белгилайди. Инсон ўз эҳтиёжларини меҳнат туфайли қондиради дейди.