Mavzu. Mantiq ilmining predmeti va axamiyati. Reja: Tafakkur mantiq ilmining o‘rganish ob’ekti

Qadimgi Hindistonda mantiq ilmining rivojlanishi uch davrni o‘z ichiga oladi: 1 - ilk budda mantig‘i (er. av. U1-U asrlar); 2 - nyaya, vaysheshika makgablarining mantiqiy ta’limoti^XerGTN-U asrlari); 3 - budda_ mantig‘ining _rivojlangan davri (er. U1-USH asrlario‘
Hind mantiqshunoslari bahs-munozarada nima isbotlanyapti va qanday isbotlanyapti, degan masalani ajratib ko‘rsatishgan. Ular isbotlashning elementlarini (tezis, asos, misol, bir xillik, har xillmk, bevosita hissiy qabullash, xulosa, avtoritet va shu kabilarni) batafsil tahlil etganlar. Nyaya maktabining vakillari xulosa chiqarish masalasini o‘rganishga katta hissa qo‘shdilar. SHuningdek, ular besh qismdan iborat sillogizm strukturasini yaratdilar:
Tezis (tepalikda olov bor).
Asos (tepalikdan tutun chiqyapti).
Misol (qaerda tutun bo‘lsa, shu erda olov bor).
SHu holatga nisbatan ko‘llash (bu tepalikda tutun bor).
Xulosa (demak, bu tepalikda olov bor).
Qadimgi hind mantiqshunoslari Dignaga, Dxarmakirti
va ularning shogirdlari tomonidan tushuncha, xukm, ayniqsa, xulosa chiqarish bilan bog‘liq masalalar kengroq, chukurroq taxdil qilindi. Dishaga xulosa chiqarishda mantiqiy asosga xos bo‘lgan uch xususiyatni ko‘rsatib o‘tadi: mantiqiy asosxulosa chiqarish ob’ekta bilan bog‘liq bo‘ladi, bir turdagi ob’ektlar bilan bog‘liq bo‘ladi, har turdagi ob’ektlar bilan bog‘liq bo‘lmaydi. Bu xulosa chiqarishning asosiy shartlari bo‘lib, ularning buzilishi mantiqiy xatolarga olib keladi. Dxarmakirti xulosa chiqarishning «o‘zi uchun» va «boshqalar uchun» turlarini, shuningdek, muhokamada uchraydigan mantiqiy xatolarni batafsil o‘rgangan.
Qadimgi Hindistondagi shakllangan mantiq an’ana- lari Qadimgi Gretsiyada. mantiq ilmining paydo bo‘lishiga ta’sir ko‘rsatgan.