|
III. Xulosa
Maktabgacha yoshi - bu bolaning atrofida dunyoni faol o'rganadigan davr. Maktabgacha yoshdagi bolalar o'zlarining psixologik rivojlanish xususiyatlariga ega. Yurish boshlaganida, bola juda ko'p kashfiyotlar qiladi, xonada, ko'chada, bolalar bog'chasida joylashgan narsalar bilan tanishadi. Turli narsalarni yig'ish, ularni o'rganish, mavzudan kelib chiqqan tovushlarni tinglash, bu ob'ektning qaysi fazilatlari va xususiyatlari borligini biladi. Ushbu davrda bolaning ingl. -figurativ va ingl. Effektiv fikrlash shakllari yaratilgan.
Bola bog‘cha yoshiga yetgach, uning psixik taraqqiyotida jiddiy o’zgarishlar yuzaga keladi. Chunki xuddi ana shu davrdan boshlab bolaning mustaqil faoliyati anchagina kuchaya boshlaydi.
Bog‘cha yoshidagi bola mustaqil faoliyatda bo’la olishi uchun zarur bo’lgan ikkita qudratli kuchga ega. Birinchidan, ma’lum darajada o’ziga buysundirilgan xarakat apparatiga, ikkinchidan esa, atrofidagi katta odamlar va o’z tengdoshlari bilan bir qadar erkin munosabatda bo’la oladigan nutqga ega.
Inson faolligining 2 turi mavjud: a) tashqi faollik – bu tashqaridan o‘z istak-xohishlarimiz ta’sirida bevosita ko‘rish, qayd qilish mumkin bo‘lgan harakatlarimiz, mushaklarimizning harakatlari orqali namoyon bo‘ladigan faollik; b) ichki faollik – bu bir tomondan u yoki bu faoliyatni bajarish mobaynidagi fiziologik jarayonlar (modda almashinuvi, qon aylanishi, nafas olish, bosim o‘zgarishlari) hamda ikkinchi tomondan bevosita psixik jarayonlar, ya’ni aslida ko‘rinmaydigan, lekin faoliyat kechishiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni o‘z ichiga oladi. Ikkala faollik turi ham shaxsiy tajriba va rivojlanishning asosini tashkil etadi. Inson faolligi «harakat», «faoliyat», «xulq» tushunchalari bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, shaxs va uning ongi masalasiga borib taqalib, shaxs aynan turli faolliklar jarayonida shakllanadi, o‘zligini namoyon qiladi ham. Demak, faollik yoki inson faoliyati passiv jarayon bo‘lmay, u ongli ravishda boshqariladigan faol jarayondir. Inson faolligini mujassamlashtiruvchi harakatlar jarayoni faoliyat deyiladi.
Mana shu nuqtayi nazardan o‘yin maktabgacha ta’lim-tarbiya ishlari orasida eng asosiysi hisoblanib, markaziy o‘rinda turadi. Demak, maktabgacha yoshdagi ta’lim-tarbiya ishlarining muvaffaqiyati ko‘p jihatdan bolalarning o‘yin faoliyatlarini maqsadga muvofiq ravishdatashkil qila bilishga bog‘liqdir. Bolaning haddan tashqari o‘yinga berilib ketishini (xayoliy tarzda cho‘pdan yasalgan otni, stulchalardan qilingan paroxodni berilib haydashni) real voqelikdan chetga chiqib ketish deb qaramaslik kerak.
Bola voqelikni, ya’ni o‘zi yashab turgan muhitni va undagi turli-tuman narsa hamda hodisalarni juda sevadi. Bola o‘zining voqelikka bo‘lgan cheksiz muhabbatini va undagi narsa hamda hodisalarni bilishga bo‘lgan intilishini o‘zining xilma-xil o‘yin faoliyatlarida ifoda etadi. Bolalar o‘yin faoliyatlarida turli xayoliy va afsonaviy obrazlarni yaratadilar.
Odamning tashqi muhitdagi narsa va hodisalarni aks ettirish jarayonlari passiv jarayon emas, balki aktiv hamda ijodiy yaratuvchan, o‘zgartiruvchan jarayondir. Bolalar o‘yin faoliyatining yana bir xususiyati, o‘yinning umumiylik xarakteriga ega bo‘lishidir. Bola o‘zining turli-tuman o‘yinlarida faqat o‘ziga tanish bo‘lgan yolg‘iz bir kasb egasining emas umuman haydovchilarning, militsionerlarning, tarbiyachilarning, uchuvchilarning xatti-harakatlarini aks ettiradi.
Bola tomonidan ta’lim vazifalarining qabul qilinishi. Mashg’ulotlar orqali bilim berish o’quv faoliyatining boshlang’ich qoidalarini egallashsh jarayonida qiziqishlarning namoyon bo’lishi.
Didaktik o’yinlarning bola qobiliyati va tafakkurining rivojlanishiga ta’siri. Maktabgacha yoshda mehnat elementlari. Bolalarning kattalar mehnatiga munosabati. Turli yosh guruhlarida mehnatga munosabat jarayonida bola shaxsining shakllanishi. Mehnat faoliyatining bola psixik rivojlanishiga ta’siri.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berish shakllari natijalarga erishish emas, balki bilim, mahorat va ko‘nikmalar hosil qilish o‘quv faoliyatining maqsadidir. Bu maqsad uningasosiy xususiyatini belgilaydi. Bola rasm chizish jarayoniga qiziqsa va chiroyli chizishga harakat qilsa, bunday jarayon o‘yin yoki samarali harakat hisoblanadi.
Lekin qachonki bola rasm mashg‘uloti vaqtida o‘z oldi ga ma’lum maqsad qo‘ysa, bu harakatlar ta’lim ko‘rinishiga ega bo‘ladi. Masalan, avvalgilardan yaxshiroq rasm chizish, tasvirni to‘g‘ri bo‘yash yoki tekis chiziqlar chizish ham shunday harakat turlariga kiradi. Ta’lim olish vaqtida va bolaga oldingi avlod tomonidan qoldirilgan tajribani yetkazib berishda bolaning psixik rivojlanishi amalga oshsada, bilim va ko‘nikmalarni aksariyat qismini u kattalar bilan muloqotda, ularning talablarini, maslahatlarini va ko‘rsatmalarini bajarish davomida o‘zlashtiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
