Mavzu: Magnit maydon. Bir jinsli magnit maydonida zaryadlangan zarralarning harakati

r

I

В

                                                 (18)  

ga teng bo„ladi. 

 

ℓ uzunlikdagi o„tkazgichlarning har biriga ta‟sir etuvchi 

Amper kuchi: 









0

1

2

0

1

2

2

,

1

0

2

1

0

2

1

1

,

2

2

sin

2

sin

r

I

I

I

B

F

r

I

I

I

B

F

     (19) 

ga teng bo„ladi. 

 

F2,1= F1,2=F bo„lganida (19) ifodadan 



0

2

1

0

2

r

I

I

F

                 (20) 

kelib chiqadi. Bu ifoda parallel joylashtirilgan toklarning 

o„zaro ta‟sir kuchini ifodalaydi. 

 

 

 

14.10-Rasm. Parallel aylanma 

o„tkazgichlarning magnit maydoni 

ta‟siri, bu erda toklar o„qituvchidan 

yo„nalgan. 

 

Magnit maydonining harakatlanuvchi zaryadga ta‟sir kuchi – Lorens kuchi deyiladi. 

0

1

0

1

2

r

I

М

В

---

 

14.11-rasm. Magnit maydonda joylashgan zarrachaning harakati 

Amper qonunidan foydalanib, Lorens kuchi qiymatini topish mumkin. Buning uchun tok kuchini: 

dt

dN

q

dt

dq

I

                                          (21) 

ifodasini  

B

d

I

F

d

A



 Amper kuchi ifodasiga qo„ysak: 

B

dt

d

qdN

B

d

dt

dN

q

F

d

x





   (22) 

hosil bo„ladi. 

 

Bunda: dFA – Lorens kuchi bo„lib,    

dt

d



    bo„lganidan (22) ifodani: 

B

dN

q

dF

Л

                                      (23) 

ko„rinishda yoziladi. 

 

Bundan bitta zarrachaga ta‟sir etuvchi Lorens kuchining qiymatining ifodasi: 

B

q

dN

dF

F

л

Л

                                              (24) 

kelib chiqadi. Lorens kuchining skalyar qiymati: 

sin

B

q

F

Л

                                       (25) 

ko„rinishda yoziladi. 

---

Bunda 

– magnit induksiyasi 

B

  va tezlik 

vektori 

orasidagi burchak. 

Musbat (q>o) va manfiy (q

etuvchi Lorens kuchining yo„nalishi 

ko„rinishda tasvirlanadi. 

 

14.12 - rasm 

 Lorens kuchining yo„nalishi chap qo„l qoidasi yoki parma qoidasi bilan aniqlanadi (14.12 - rasm). 

 Magnit maydon induksiyasi B chap qo„lning kaftiga tik yo„nalgan, zaryadning harakat yo„nalishi 

ko„rsatkich barmoq yo„nalishida bo„lsa, zaryadga ta‟sir qiluvchi Lorens kuchi bosh barmoq yo„nalishida 

bo„ladi. 

 

 

14.12 - rasm. Chap qo„l qoidasi 

 

Lorens kuchi zarrachaning harakat yo„nalishiga ┴ bo„lganligidan, bu kuch ta‟sirida zarracha tezligining 

absolyut qiymati o„zgarmaydi, vaqt uning yo„nalishi o„zgaradi xolos. Shu sababli Lerens kuchi ish 

bajarmaydi. Shuning natijasida harakatlanayotgan zarrachaning kinetik energiyasini magnit maydoni 

tufayli o„zgartirib bo„lmaydi. Harakatlanayotgan zarralarga magnit maydon ko„rsatayotgan ta‟siridan 

zarrachalarning siklik tezlatgichlari (siklatron, sinxrotron, sinxrofazotron) da va magnitogidodinamik 

generatorlarda foydalaniladi. 

Tezlatgichlar–elektr va magnit maydonlari ta‟sirida zaryadlargan zarrachalarga tezlik beraoladigan va 

ularni boshqaraoladigan qurilmalardir. 

1880 yilda amerikalik olim E.Xoll Xoll effekti deb ataluvchi hodisani quyidagi tajriba asosida aniqladi.

 

U oltindan yasalgan parallelepiped shaklidagi o„tkazgichdan I tok o„tkazib, o„tkazgichni 

ko„ndalang kesimida yotgan A va S nuqtalardagi potensiallar farqi Δφ ni o„lchadi, bunda 

---

0