|
Magnit materiallar - kuchsiz magnit maydonlarda magnitlanadigan va bu maydonlarning qiymatini jiddiy oʻzgartiradigan materiallar. Tabiiy magnitlangan mineral — magnetit (magnit temirtosh) qadimdan maʼlum boʻlgan. Xitoyda 2 ming yillar ilgariyoq undan magnit kompasining mili (strelkasi) yasalgan. Magnetit — kuchsiz magnetik. 19-asrdaX. K. Ersted, M. Faradey, E. X. Leni, elektr magnetizm qonunlarini ochishdi, B. S. Yakobi oʻzgarmas tok mashinalarini, P. N. Yablochkov oʻzgaruvchan tok generatori va
transformatorini yaratishdi, M. O. DolivoDobrovol-skiy uch fazali tokni kashf etdi. Shundan soʻng ancha kuchli magnetik — temir amadda Magnit materiallar sifatida ishlatila boshladi. 1990-yildan telektrotexnikada temir silitsiyli poʻlat, aloqa texnikasida temirnikelli qotishmalar keng tarqaldi. Ferromagnetizm nazariyasining taraqqiyoti yangidan-yangi Magnit materiallar ishlab chiqarishni ancha tezlashtirdi. 20-asr oʻrtalarida oksid Magnit materiallar — ferritlar paydo boʻldi. Magnitlanish va qayta magnitlanish xossalariga qarab Magnit materiallar ferromag-netiklar, ferritlar, magnit jihatdan yumshoq va magnit jihatdan qattiq materiallarga boʻlinadi.
Magnit jihatdan yumshoq materi allarning boshlangʻich va maksimal magnit
kirituvchanligi yuqori; toʻyinish magnit induksiyasi — 0,2 — 2,4 T, koersitiv kuchi — 0,5 — 10 A/m, solishtirma elektr qarshiligi 10~7 —
10~8 Om-m. Bularga molibden bilan legirlangan temir, temirnikelli qotishmalar, vanadiy qoʻshilmali temir-kobaltli qotishmalar, temirnikel-kobaltli qotishmalar, marganetsruxli, nikelruxli ferritlar, elektrotexnika poʻlati, shuningdek, magnit dielektriklar, magnitostriksion materiallar va boshqa kiradi. Ulardan magnit oʻtkazgichlar, drossellar, elektromagnit rele, transformator oʻzaklari, ferritlardan magnit antennalar va boshqa tayyorlanadi. Magnit jihatdan qattiq material l arning koersitiv kuchi (5-YU3 — 105 A/m), qoldiq magnit induksiyasi (0,2—1,2 T) va magnit energiyasi (103—105 T A/m)ning kattaligi bilan farq qiladi.
Bularga magnitli poʻlat, temirkobaltmolibdenvolfram, temirnikelalyuminiykobalt asosidagi qotishmalar, platina-kobalt, berilliyli, stronsiyli va kobaltli ferritlar, magnit jihatdan qattiq dielektriklar kiradi.
Magnit jihatdan qattiq materiallardan, asosan, oʻlchash asboblarida, mikrodvigatel va gisterezis elektr dvigatellarda, soat mexanizmlarida ishlatiladigan doimiy magnit tayyorlanadi.
Elektrotexnika poʻlatiga oltingururt bilan legirlangan temir asosidagi krtishmalar kiradi.
Tarkibida 0,1—0,3% marganets ham boʻladi. Bulardan elektr toki generatorlari, transformatorlar, elektr dvigatellar va boshqa ishlab chiqariladi. Maxsus Magnit materiallarga termomagnit qotishmalar va magnitostriksion materiallar kiradi.
Termomagnit qotishmalar temperatura taʼsirida asboblarning magnit tizimlarida magnit oqimlari oʻzgarishlarini sezdirmaslik uchun ishlatiladi. Magnitostriksion materiallar yordamida elektromagnit energiya mexanik energiyaga aylantiriladi.
Zamonaviy magnit materiallar bizning hayotimizda, masalan, motorlar kabi doimiy magnit materiallardan, transformatorlarda ishlatiladigan yadro materiallardan, xotira sifatida ishlatiladigan magnit-optik disklardan, kompyuterlar uchun magnit yozuvlar floppi va shunga o'xshashlardan foydalanish kabi keng qo'llanilgan. Big Bit ma'lumotlariga ko'ra, magnit materiallar axborot texnologiyalari, avtomatlashtirish, mexatronika, milliy mudofaa va milliy iqtisodiyotning barcha jabhalari bilan chambarchas bog'liq. Odatda, magnit materiallar temir, kobalt, nikel yoki ularning qotishmasi kabi o'tish elementi orqali magnitlanishi to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita hosil qila oladigan moddani nazarda tutadi.
Magnit materiallar yumshoq magnit materiallarga va qattiq magnit materiallarga mumtozlashdan keyin demagnetizatsiya qiyinligiga ko'ra tasniflanadi. Mıknatıslaşmadan keyingi magnitizmi yo’q qilish oson bo’lgan modda yumshoq magnit material deb ataladi va osongina demagnet qilinmagan modda qattiq magnit material deb ataladi. Umuman aytganda, yumshoq magnit materialning kichik qoldiq magnitlanishi mavjud va qattiq magnit materialning katta qoldiq magnitlanishi mavjud.
Tajribalar shuni ko’rsatdiki, har qanday modda tashqi magnit maydonida magnitlangan bo’lishi mumkin, faqat magnitlanish darajasi farqlanadi.
Tashqi magnit maydonidagi moddalarning xususiyatlariga ko’ra moddalarni beshta toifaga bo’lish mumkin: paramagnetik moddalar, diamagnetik moddalar, ferromagnitik moddalar, submagnat moddalar, diamagnetik moddalar.
Molekulyar oqim faraziga ko’ra, moddalar magnit maydonlarda sezilarli darajada o’xshash xususiyatlarga ega bo’lishi kerak, lekin bu erda biz tashqi magnit maydonlarda bo’lgan moddalarning xossalari keng ravishda o’zgarib turishi aytiladi. Bu molekulyar oqim farazining cheklanishlarini aks ettiradi.
Darhaqiqat, turli moddalar mikroyapıları farq qiladi va bu moddaning tuzilishidagi farq, modda magnit xususiyatlarining farqiga sabab bo’ladi.
Paramanyetik va diamanyetik materiallarni zaif magnit materiallar va ferromagnitik moddalar sifatida ferromagnit materiallar deb ataymiz.
Magnit materiallar ferromagnitik moddaga nisbatan qo’llaniladi. Magnit materiallar yumshoq magnit materiallarga va qattiq magnit materiallarga mumtozlashdan keyin demagnetizatsiya qiyinligiga ko’ra tasniflanadi. Mıknatıslaşmadan keyingi magnitizmi yo’q qilish oson bo’lgan modda yumshoq magnit material deb ataladi va osongina demagnet qilinmagan modda qattiq magnit material deb ataladi. Umuman aytganda, yumshoq magnit materialning kichik qoldiq magnitlanishi mavjud va qattiq magnit materialning katta qoldiq magnitlanishi mavjud.
Do'stlaringiz bilan baham: |
