Mavzu: Magmatik, metamorfik cho`kindi tog` jinslari, ularning hosil bo`lishi, xossa va xususiyatlari

Tekstura. Zarralarning o‘zaro joylanishlariga qarab cho‘kindi tog‘jinslari orasida quyidagi teksturalar uchraydi: a) tartibsiz tekstura - jinsni tashkil etgan material betartib joylashgan, ya'ni aralashgan holatda bo‘ladi. Bunday tekstura muz yotqiziqlariga - morenalarga, konglomeratlarga va boshqalarga xosdir; b) varaqsimon va (qat-qat teksturalar) qat-qatlik yuza bo‘ylab turli kattalikdagi donalar tez-tez almashinib to‘rganligidan jins yupqa-yupqa varaqchalarga ajraladi; d) cherepitsasimon tekstura (varaqsimon teksturaning bir xili). Jins donalari osonlikcha yupqa, mayda taxtachalarga, ko‘pincha bir-birini qoplaydigan cherepitsalarga ajraladi. e) yo‘l-yo‘l tekstura - qatlamlar yuzasi deyarli parallel yoki to‘lqinsimon buriladi va asta-sekin yo‘qolib ketadi. Ko‘pincha cho‘kindi jinslarning qat-qatligi va boshqa tuzilish xususiyati kichik jins bo‘laklarida yaxshi ko‘rinmay bir butun qatlamda yaqqol ko‘zga tashlanib turadi. Bularni makrotekstura deb yuritiladi.

Ko‘pchilik cho‘kindi jinslarning eng muhim belgisi bo‘lgan qatlamlilik shu teksturaga kiradi. Qatlamlanish cho‘kindi jinslar dengiz va chuchuk suv havzalarida yoki quruqlikda hosil bo‘lgan qatlamlangan jinslarda kuzatiladi. Bunday sharoitda hosil bo‘ladigan qatlamlangan jinslarning mineral tarkibi ham, donachalarning o‘lchami ham o‘zgaradi. Mineral tarkibining o‘zgarishi esa jins rangining o‘zgarishiga sabab bo‘ladi.

Agar cho‘kindilar tinch sharoitda to‘plansa, to‘g‘ri yoki gorizontal qatlamlanish hosil bo‘ladi. Bu esa to‘plangan materialning tarkibi ancha katta maydonda o‘zgarmaganligini ko‘rsatadi. Agar cho‘kindi shamol yoki suv oqimlari yordamida cho‘ksa, qiyshiq yoki kesib o‘tuvchi to‘rsimon qatlamlanish vujudga keladi.

G‘ovaklik. Cho‘kindi tog‘jinslaridagi g‘ovaklik juda katta amaliy ahamiyatga ega bo‘lib, (neft geologiyasida, gidrogeologiyada va muhandislik geologiyasida) juda muhim tashqi belgilardan biri hisoblanadi. G‘ovaklik bir necha xil omillarga bog‘liqdir. Bularga jins tashkil qiluvchi donachalarning kattaligi, sementning miqdori va zichligi (ayniqsa qum-toshlar uchun) va jinsning ayrim qismi va uni tashkil qilgan zarrachalarni eritmalarda yuvilishi (ohaktoshlar, dolomitlar va boshqalarda) kiradi. Jinslarni g‘ovaklik darajasiga qarab quyidagicha ajratish mumkin:

a) zich jinslar - g‘ovaklari oddiy, ko‘zga ko‘rinmaydi;

b) mayda g‘ovakli jinslar - g‘ovaklari mayda-mayda

ko‘rinadi;

d) yirik jinslar - g‘ovaklari 0,5-2,5 mm;

e) ilma-teshik (kavernoz) g‘ovak jinslar (ko‘pincha ohaktoshlarda va dolomitlarda uchraydi) - katta kovaklari murakkab bo‘shliqqa o‘xshaydi. Ular erib ketgan chig‘anoq larni, shuningdek jinsning ayrim qismlarida saqlanib qolgan bo‘shliqlarni eslatadi. Jinsning hajm birligi, uning g‘ovaklik darajasiga bog‘liqdir.