Мавзу-Madaniyat va san’at muassasalari moliyasi funksiyasi, vazifalari va uning xususiyatlari

3. Korxonalarning pul tushumi, yalpi va sof daromadi,

foyda va rentabelligi.

Ma’lumki, ishlab chiqarish har kanday jamiyat faoliyatining uta muhim jixatidir. Ishlab chiqarish jarayonida iqtisodiy resurslardan (ishchi kuchi, ishlab chiqarish vositalari ) foydalanish natijasida maxsulot , ish va xizmatlardan iborat xayotiy ne’matlar yaratiladi.

Ma’lum davr mobaynida mamlakat ichida pirovard natijada yaratilgan tovar va xizmatlarning bozor qiymati yalpi ichki maxsulotni tashkil etadi .

Xo‘jalik mikiyosida u yalpi maxsulotni tashkil etadi. Yalpi maxsulot qiymatidan moddiy harajatlar so‘mmasi chiqarilgandan qolgan qismi yalpi daromad hisoblanadi. Yalpi daromaddan mexnat haqi (ajratmalar bilan) harajati chiqarilgandan qolgan qismi sof daromadni tashkil etadi.

Qishloq xo‘jalik korxonalarining pul tushumi o‘simlikchilik, chorvachilik, sanoat ishlab chiqarish maxsulotlari, ish va xizmatlar sotishdan tashkil topadi.

Qishloq xo‘jalik korxonalarida maxsulot (ish va xizmatlar) sotishdan tushgan pul tushumidan ularni tannarxi chegirilgach maxsulot (ish va xizmatlar) sotishdan yalpi foydani tashkil etadi. Xo‘jalik yurituvchi sub’ktlarnig barcha faoliyati moliyaviy va boshqa natijalarini hisobga olgan holda «Maxsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish harajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarini shakllanish tartibi to‘g‘risida Nizom»ga binoan foyda qo‘yidagi turlari bo‘yicha aniklanadi:

1. Maxsulot sotishdan yalpi foyda

   
   

YaM = SST – IT

Bunda: SST – sotishdan olingan sof tushum

IT – sotilgan maxsulotning ishlab chiqarish tannarxi

2. Asosiy faoliyatdan foyda

   
   

AFF = YaF – DX + BD – BZ

Bunda: DX – davr harajatlari

BD – asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar

BZ – asosiy faoliyatdan kurilgan boshqa zararlar

3. Umumxo‘jalik faoliyatidan foyda

   
   

UF = AFF + MD – MX

Bunda: MD – moliyaviy faoliyatdan olingan daromad

MX – moliyaviy faoliyat harajatlari

4. Soliq tulangungacha foyda

   
   

STF = UF + FP – FZ

Bunda: FP – favkulotda vaziyatlardan foyda

FZ – favkulotda vaziyatlardan zarar

5. Sof foyda

   
   

SF = STF – DS – BS

Bunda: DS – daromad (foyda)dan tulanadigan soliq

BS – boshqa soliqlar va to‘lovlar

Xo‘jaliklarda yuqoridagi va boshqa ayrim ma’lumotlar asosida rentabellik ko‘rsatkichlari aniklanadi. Rentabellik samaradorlik ko‘rsatkichlaridan biri bo‘lib, foydalilik darajasini ifodalab ishlab chiqarishga kilingan sarflar qanchalik foyda keltirilayotganligini bildiradi.

Maxsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish harajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to‘g‘risidagi nizomga asosan rentabellikni qo‘yidagi ko‘rsatkichlari aniklanadi:

1. 

Bunda: YaF – maxsulot sotishdan yalpi foyda

IT – sotilgan maxsulotni ishlab chiqarish tannarxi

2. 

Bunda: SF – hisobot davridagi sof foyda

UA – o‘zok muddatli aktivlarni hisobot davridagi o‘rtacha qiymati

3. 

Bunda: STF – soliq tulangungacha foyda

BA – balans aktivining jami

4. 

Bunda: XK – xususiy kapitalni o‘rtacha yillik qiymati.

5. 

Bunda: MChAM – muomalaga chiqarilgan aksiyalar mikdori va rentabullikning boshqa ko‘rsatkichlari