Мавзу: Логопедик ритмиканинг объекти, предмети ва вазифалари

Шивирлаб гапиришга қаратилган ўйинлар. 
Боланинг ўзини эркин, бўш 
тутишига қаратилган ўйинлар ўтказилади. 
Масалан 
«Биз 
ухлаяпмиз», 
«Топишмоқли 
халтача», 
«Денгиз 
тўлқинланаяпти» ўйинлари. 
 
«Денгиз тўлқинланаяпти» ўйини. 
Логопед: 
Денгиз тўлқинланаяпти – бир. 
Денгиз тўлқинланаяпти – икки. 
Денгиз тўлқинланаяпти – уч. 
деганда болалар қўл ҳаракатлари билан денгиз тўлқинлашишини 
ифодалайдилар. Лопопед «денгиз тинчланди» деганда болалар қай ҳолатда 
бўлсалар, шу ҳолатда жим, қотиб қоладилар, сўнгра логопед ҳар бир боланинг 
олдига келиб шивирлаб «сен нимани тасвирладинг?» деб сўрайди, бола ҳам 
шивирлаб «тўлқинни» ѐки «тинчланган денгизни» деб шивирлаб жавоб беради. 
«Топишмоқли халтача» ўйини. 
Логопед:. 
Боғбон барча меваларни териб 
халтачага солди, лекин халтачада сабзавотлар ҳам бор экан. Болалар сиз диққат 
билан мени эшитасиз. Агар мен меваларни олсам сизлар шивирлаб «ҳа» 
дейсиз, агар мен сабзавотларни олсам сизлар шивирлаб «йўқ» дейсиз деб 
тушунтиради. 
Логопед: 
Олма дарахтда ўсадими? 
Болалар «ҳа» - шивирлаб сабзи ерда ўсадими? – 
Болалар шивирлаб – «ҳа». 
Логопед: 
Болалар сизлар дарахтда ва ерда нималар ўсишини яхши билар 
экансизлар, энди нима тепада, нима пастда ўсишини бармоқларингиз билан 
кўрсатинг. Мен сизларга шивирлаб мева ва сабзавотларни айтаман сизлар эса 
шивирлар уларнинг қаерда ўсишини айтасизлар ва бармоқларингизни ҳаракати 
билан кўрсатасизлар. (пастда ѐки тепада). 
Бу ўйин болаларда майда қўл моторикаси, ҳамда нутқни ривожлантиришга 
қаратилган. 
«Ашула айтиш билан олиб бориладиган» ўйинлар. Дудуқланувчи болалар 
билан ашулали ўйинлар ташкил этиш жуда яхши самара беради. Ашулали 
ўйинлар қўзғалиш ва тормозланиш процессини нормаллаштиради. Болалар хор 
билан ѐки якка ҳолда ашула айтишлари мумкин. 

---

- 88 - 
Масалан: «Ҳосил йиғини» қўшиғи ҳаракатлар билан айтилади. 
Биз саватча кўтариб 
Бирга ашула айтиб 
Ҳосилларни тергани 
Биз далага борамиз 
Биз болалар чаққонмиз 
Бодринглар терамиз 
Ловия ва нўхат 
Бизда ҳосил ѐмонмас 
Ҳа ҳа ѐмонмас 
Бизда ҳосил ѐмонмас 
Ҳой хой семиз бақлажон 
Жуда қорин қўйибсан 
Ухлама тур тезроқ 
Саватчага туша қол 
Ҳа ҳа туша қол 
Саватчага туша қол 
Биз қайтамиз уйимизга 
Юк ташиш машинада 
Дарвозани очинглар 
Даладан ҳосил келди 

---

89 
. 
Шундай қилиб мактабгача ѐшдаги дудуқланувчи болаларнинг 
дудуқланишини 
бартараф 
этишда 
дидактик, 
ҳаракатли, 
драммалаштирилган, сукут сақлаш режимига қаратилган, шивирлаб 
гапиришга қаратилган қўшиқ айтиш билан олиб бориладиган ўйин 
турларини қўллаш мумкин. 
Бу ўйинлар дудуқланишда нафасни тўғирлашда, пай тортилишини 
камайишга, эркин ҳолда ўз фикрини баѐн этишга ѐрдам беради. 
Ўйин мактабгача тарбия ѐшидаги болалар учун энг яқин, энг 
севимли машғулотдир. Ўйин болалар учун эрмак эмас, балки 
болаларнинг куч ва қобилиятини ўстиришга ѐрдам берадиган муҳим 
воситадир. Болалар ўйин жараѐнида теварак-атрофдаги ҳаѐт ва табиат 
ҳодисалари 
билан 
танишадилар, 
нарсаларнинг 
ўзига 
хос 
хусусиятларини билиб оладилар. 
Болалар теварак-атрофдаги кўрган нарсаларини ўйинда ифодалаб, 
ҳар хил ҳаракатларни бажарадилар, кўрган-билганларини ўзларича
фаол талқин қилишга ҳаракат қилиб, пировардида ифодаланаѐтган 
нарсаларини яхшироқ тушуниб, билиб оладилар. 
Ўйин давомида болалар юрадилар, сакрайдилар, югурадилар, 
ўрмалайдилар, бирон буюмни ирғитадилар, натижада уларнинг 
мускуллари ва сезги органлари ривожланади, улар организмининг ҳаѐт 
фаолияти янада ўсади. 
Болалар ўйин вақтида ўртоклари билан, катталар билан, 
ўйинчоқлари билан гаплашадилар, жамоа бўлиб ўйнаганларида ҳар бир 
боланинг нима иш қилиши кераклигини биргаликда муҳокама 
қиладилар. Булар болаларнинг нутқ ва фикрлаш қобилиятини ўсишга, 
билим савияси кенгайишига, хотирасини мустаҳкамлашга ѐрдам беради. 
Ўйинда боланинг иродаси, ўз ҳаракатларини ўйин қоидасига 
бўйсундира олиш кўникмаси ўсади, у ўзини қўпол (ҳатти-ҳаракатлар 
қилишдан тияди, зарур бўлганда чаққон ҳаракат қилишга (бекиниш, 
югуриш, тез фикрлар ва оғир аҳволдан қутулиб кета олиш чорасини 
топишга) ўрганади. 
Умуман, болалар жамоа ҳолда ўйинлар ўйнар эканлар, улар бу 
жараѐнда жамоа орасида ўзини қандай тутиш қоидаларини ўрганадилар, 
уюшқоқлик билан ўйин ўйнаш кўникмаларини ҳосил қиладилар. Ўз 
зиммаларига тушган ролларни бажаришда катта маъсулиятни ҳис 
этишга одатланадилар. 
Ўйиннинг муҳим хусусияти шундаки, болалар эгаллаб олишлари 
қийин бўлган билим ва кўникмаларни ўйин орқали осонгина 
ўзлаштириб оладилар. 
Бола фаолияти жараѐнида ўзига завқ уйғотадиган ѐрқин, оҳангдор 
нарсалар билан ўйнашга интилади. Бола сезги органлари орқали идрок 

---

90 
этган теварак-атрофдаги нарса ва табиат ҳодисалари унинг хотирасида 
тасаввур тарзида сақланиб қолади. Ўйинга раҳбарлик қилиш дегани 
ўйинни шунчаки четдан кузатиб туриш ва унга четдан туриб иштирок 
этиш дегани эмас, албатта. Логопед ўйин хусусиятларини ҳисобга олган 
ҳолда ўзига хос йўллар билан раҳбарлик қилиш керак. 
Логопед ўйинга раҳбарлик қилиб, ўйин мазмунини бойитади, 
боланинг ижодий қобилиятини ўстиради, яхши ахлоқий сифатларни 
тарбиялайди. Шундай қилиб, ўйин болаларни ҳар томонлама 
ривожлантириш воситаларидан бири бўлиб хизмат қилади. 
Ҳар хил гуруҳ ѐшидаги болалар билан ўтказилган ўйинлар турли-
туман бўлиб, уларнинг бир-биридан фарқи катта. 5-6 ѐшли 
дудуқланувчи болалар билан ўтказиладиган ҳаракатли ўйинларнинг 
кўпи сюжетли ўйинлар бўлиб, унда болалар муайян бир қоидага 
(масалан: қуѐн инидан маълум сигналдан сўнггина чопиб чиқиши 
мумкинлигига) риоя қилган ҳолда айиқ, қуѐннинг юриши сингари 
ҳаракатларни бажардилар. Логопед болалар билан кўпинча биргаликда 
ўйнаб, уларни ўйин қоидасини бажаришга одатлантирадилар. Шу билан 
бир қаторда сюжетсиз ўйинлар ҳам ўтказилади, бунда чопиш, сакраш, 
мувозанат сақлашни машқ, қиладилар. Улар ҳар бир ҳаракатни энди 
илгаригига қараганда қоидага риоя қилган ҳолда бажарадилар. 
Юқоридагилардан келиб чиқиб шуни айтиш мумкинки, ҳаракатли 
ўйин дудуқланувчи болаларнинг ҳаракат қилишига бўлган зарурий 
эҳтиѐжини қондирувчи энг севимли ва қизиқарли фаолиятдир. 
Дудуқланувчи болалар бино ичида ҳам, очиқ ҳавода ҳам сайрга 
чиққанлари мумкин. Бунда керак бўладиган махсус жиҳозлар: 
мувозанат сақлаш машқларини бажариш учун скамейкалар, тирмашиб 
чиқиш учун илгакли нарвончалар шулар жумласидандир. Ҳаракатли 
ўйинларни ўтказишда гуруҳ хонаси ѐки залдан фойдаланиш мумкин. 
Бунинг учун гуруҳ хонасида кўпроқ жой қолдириш: болаларнинг 
эркинроқ ҳаракат қила олишга имкон яратиш мақсадида столларни 
хонадон ташқарига олиб чиқиш, қолган мебелларни иложи борича 
четроқда суриб қўйиш лозим. Тез таъсирланадиган, ҳаддан ташқари 
ҳаракатчан болалар алоҳида эътиборни талаб қилади: улар билан кам 
ҳаракатланувчан органларни ҳаракатга келтирадиган ҳаракатли 
ўйинларни тез-тез ўйнаб туриш зарур. 
Қуйида, биз мактабгача тарбия ѐшидаги дудуқланувчи болалар учун 
текширув натижалари таҳлилига асосланиб қуйидаги ҳаракатли 
ўйинларни тавсия қиламиз.