Мавзу: Логопедик ритмиканинг объекти, предмети ва вазифалари

Товушли ўйинчоқлар қуйидаги турларга бўлинади: 
1 Боланинг аниқланмаган товушларига эга бўлмаган ўйинчоқ асбоблари (шиқилдоқ 
чирмонда, қошиқ ўйини). 
2 Фақат бир баландликда овоз чиқарувчи асбоб ўйинчоқлар (най,сунрай) 
3 Бириктирилган куйли ўйинчоқлар (орган, мусиқий қутичалар, мусиқий яшиклар). 
4 Диотоник ва Грамматик товуш қаторига эга бўлган ўйинчоқ асбоблар метолофонлар, 
пианина, роял, кларнетлар, флееталарсаксафонлар, баянлар, нағмалар) 
Бу асбоблар турли хил куйлар чалинади. Мазкур асбобларга айрим шартларга 
қарамасдан олдиндан мавжуд бўлган қуйидаги тасдиқлашни қўллаш мумкин: торли 
цитралар дўмбиралар, балалайка, нафас билан чалинувчи флейта, саксафон, каларнеталар, 
триолар клавиш тилчаси, куйлар–балнилар акардионлар, нағмалар, клавиш зарбали 
ўйинчоқлар: пианинолар, реал зарбли чирмандалар, қошиқ ўйинлари ликопчалар 
кислафонлар. 
Мазкур асбоблар товушларининг баландлиги, давомийлиги тембири ва динамикаси 
бўйича ажратилиши мусиқий дидактик ўйинларида кенг фойдаланилади
Мусиқий асбоблар ва ўйинчоқда ўйнаш қўл, ҳаракатини ривожлантиришда яхши 
ѐрдам беради, масалан литарафон, ситра медиатрга болғача билан зарба бериш, 
триаидоаларида ўйнаш даврида нафасни қўшиб айтиш вақтидаги артикуляцияни таниш, 
қўшиқларни танлашдаги эшитишни мусиқий асбобларда ижро этиши учун саноқларни 
ритмик ва мелодик хиргояларни импоразация қилиш даврида нутқнинг просодик томонари 
нормаллаштиришда умумий динамика тенг ва ўйинга киритишдаги замонавийликка риоя 
қилган холда ансамбилга куйланганда эшитишни ривожлантиришга замин яратади. 
Нутқий бузилиши бўлган одамларнинг мустақил мусиқий фаолиятлари.
Мустақил фаолиятда олиб борилаѐтган мусиқий фаолият эшитиш мўлжалининг 
(кординацияси) товуш ва ҳаракатнинг тенг ва ритмик туйғуларини ривожлантиришга 

---

- 25 - 
мусиқа ва қўшиққа нисбатан мухаббатини тарбиялашга, болалар ва катталарда хиссий 
хаѐтни бойитишга асос бўлади. 
Нутқий нуқсонларига эга бўлган болалар билан олиб борилаѐтган барча мусиқий 
ишларга жамоавий фаоллаштирувчи ва коорригирация (ижтимоий рағбатлантирувчи 
руҳий ортапедик) сифатида қараш мумкин. Мустақил мусиқий фаолият мусиқий ўйинлар 
ва куй боғланишга эга бўлиб шуғулланувчилар ўз ташаббуслари билан куйлашади жўр 
айтишади рақс ижро этишида болалар учун белгиланган ѐки хақиқий мисиқа асбобларида 
куй танланади. 
Мактабгача ѐшдаги ва мактаб ѐшидагиларни мустақил мусиқий фаолиятлари бир неча 
манбаларга эга бўлган мусиқий машғулотлар кузатиб уларда болалар қўшиқ куйлашини, 
рақсга тушушини ва ҳар хил ўйинларни ўрганадилар. Машғулотда олган билимларини 
болалар мустақил фаолиятга кўчирадилар булар: Байрамлар кўнгилочар машғулотлардир. 
Уларда болалар оз ўйинлари хақида дархол жавоб берадилар олинган тасурот қанчалик 
ѐрқин бўлса болалар учун музицировка хам шу қадар қизиқарли бўлади. Оилада хам 
мустақил мусиқий фаолиятнинг турли хил манбалари мавжуд. Улар орасида енг кўп 
тарқалганлари булар мусиқий радио ва телекўрсатувлар. 
Тузатувчи (коррексион) логоритмик тасирни амалга оширадиган тарбиячи болалар 
фаолияти манбаларини ҳисобга олиши ва бу фаолиятни кейинчалик ҳаракат сенсор ва 
нутқ функсияларини меѐрлаҳстиришда фойдаланиш йўлида ривожлантирилишига 
рахбарлик қилиш лозим. Болалар ўзларининг мустақил фаолиятларида копинча мусиқий 
ўйинчоқ асбобларидан фойдаланадилар куй, қўшиқ ижро етадилар, ўзлари персанажлар 
ҳаракатланиш яратадилар ва уни куй иштирокида ижро етадилар. 
Болалар рахбарлик қилиш машғулотларда мусиқий тарбиялаш ва ўқитишдан 
сезиларли даражада фарқ қилади. Мустақил фаолиятда эса бола ўзига ози машгулот 
танлайди, фикр ва ғояларни амалга оширилади. Мустақил мусиқий фаолият учун ташқи 
шароитлар хам яратиб бериш зарурдир. Логопед ота-оналарга боланинг мусиқий 
қобилиятларидан имкон борича авайлаб оқилона ҳолатда фойдаланишлари лозим 
тарбиячининг болалар мусиқий фаолиятга рахбарлигида асосий ҳаракат бу фаолиятга 
иштирок этишдан иборат.
Тарбиячи болаларда мустақил мусиқий фаолиятни бойитишда бирон-бир янгилик 
киритиш қўлбола ўйинчоқлар ясаш ва кузатиб боориш лозим шунингдек, болаларнинг 
қизиқишларига қайси кўринишдаги фаолият мақуллигини билиш керак.