Mavzu: Ksenafont, Platonning iqtisodiy loyihalari Reja

2. Platonning qarashlari
Qadimgi yunon faylasufi Platon (miloddan avvalgi 427-347) asarlarida iqtisodiy g'oyalar muhim o'rin tutgan. "Siyosat yoki davlat" asari bilan mashhur. Platonning ijtimoiy-iqtisodiy kontseptsiyasi ideal davlat loyihasida jamlangan ifodasini oldi. Platon davlatni tabiatning o'zi tomonidan yaratilgan odamlar jamoasi sifatida ko'rib, birinchi marta davlatni (shaharni) ikki qismga: boylar va kambag'allarga bo'lish muqarrarligi g'oyasini ifoda etdi.
Platon mehnat taqsimoti muammosiga katta e’tibor berib, uni tabiiy hodisa deb hisoblagan. Uning kontseptsiyasida odamlarning tug'ma tengsizligi asoslab berildi. U erkin va qullarga bo'linishni tabiatning o'zi tomonidan berilgan oddiy holat sifatida talqin qildi. Qullar asosiy ishlab chiqaruvchi kuch, ularni ekspluatatsiya qilish esa qul egalarini boyitish vositasi sifatida qaralgan. Faqat yunonlar erkin fuqarolar bo'lishlari mumkin edi. Varvarlar va chet elliklar qullarga aylandilar.
Platon dehqonchilikni xalq xoʻjaligining asosiy tarmogʻi deb hisoblagan, lekin u hunarmandchilikni ham maʼqullagan. U davlatning iqtisodiy negizini qullarni ekspluatatsiya qilishga asoslangan o'zboshimchalik iqtisodiyotida ko'rdi. Platon ayirboshlash zaruriyatini tabiiy mehnat taqsimoti bilan bog`ladi.U mehnat taqsimotiga xizmat qilish uchun mo`ljallangan mayda savdoga ruxsat berdi. Biroq, umuman olganda, Platon savdoga, ayniqsa yirik savdoga, savdo foydasiga juda salbiy munosabatda bo'ldi. Uning fikricha, savdo-sotiq bilan asosan chet elliklar va qullar shug'ullanishi kerak. Erkin yunon uchun u savdo bilan shug'ullanishni noloyiq va hatto sharmandalik deb hisobladi.
Aflotunning ideal davlatida erkin odamlar uch tabaqaga bo'lingan: 1) davlatni boshqarishga chaqirilgan faylasuflar; 2) jangchilar; 3) yer egalari, hunarmandlar va mayda savdogarlar. Qullar bu sinflarning hech biriga kiritilmagan. Ular inventar bilan tenglashtirildi, ishlab chiqarishning so'zlashuv asboblari sifatida qaraldi. Faylasuflar va jangchilar jamiyatning yuqori tabaqasini tashkil qilgan, ular uchun Platon alohida g'amxo'rlik qilgan. U ularni ijtimoiylashgan iste'mol bilan ta'minlashni maqsad qilgan, bu esa buni o'ziga xos "aristokratik kommunizm" deb talqin qilishga sabab bo'lgan.