Mavzu: Korxonalarning investitsiya faoliyatini rag'batlantirish yo'nalishlari Reja kirish

foydalanishning tahlili

«Buxoro-Gilam» QKsida investitsion faoliyati tahlili

Iqtisodiyotni bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich o’tkazish va tarmoqlar iqtisodinirivojlantirish investitsiyalardan foydalanish samaradorligini oshirishga bevosita bog’liqdir. Bozormunosabatlariga o’tish bosqichida davlatning olib borgan investitsiya siyosatini hayotga tadbiqetish natijasida rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotida yuksalishlar yuz bergan. Xalq xo’jaligitarmoqlariga yo’naltirilgan investitsiya mamlakatlar iqtisodini rivojlantirishni ta’minlab, ichkibozorini tovarlar bilan to’ldirishga va xalqaro savdo aloqalarining kengayishiga har tomonlama o’zhissasini qo’shgan.

Bizda investitsiya xususida qonuniy hujjatlar 1991 yildan boshlab qabul qilindi va o’tganvaqt ichida ular ancha takomillashdi. Investitsiya to’g’risida qabul qilingan qonunda ko’rsatilishichainvestitsiya – bu iqtisodiy samara olish yoki ijobiy ko’rinishdagi ijtimoiy natijaga erishish uchunsarflanadigan pul mablag’lari, banklarga qo’yilgan omonatlar kabilar, qimmatli qog’ozlar, texnologiyalar, mashinalar, asbob uskunalar va samara beradigan boshqa har qanday boyliklardir.

Xorijiy mamlakatlar tajribasi va investitsiya to’g’risida o’zimizda qabul qilinganqonunning tahlilidan kelib chiqib, investitsiyaning shartli ravishda 3 ta turini ajratishmumkin:

1. 
   Moliyaviy investitsiyalar
   

2. 
   Moddiy investitsiyalar
   

3. 
   Aqliy investitsiyalar
   

Bozor iqtisodiyoti sharotida har bir investitsiya turining o’ziga xos o’rni bo’ladi. Moliyaviyinvestitsiyalar tarkibiga mahalliy va xorijiy mamlakatlarning pul birliklari, banklardagi omonatlar, veksellar va boshqa qimmatli qog’ozlar hamda ularga tenglashtirilgan boyliklar kiradi.

26
Moddiy investitsiyalar tarkibiga asosiy fondlar, ya’ni binolar, asbob-uskunalar, inshootlar vaboshqa turdagi asosiy ishlab chiqarish fondlarining aktiv va passiv qismlari kiradi.

Aqliy investitsiyalar miqdori juda rang-barangdir, ya’ni ular mulkiy huquqlar shaklidagiinvestitsiyalar va tabiiy resurslardan foydalanish shaklidagi investitsiyalardan iborat.

Mulkiy huquqlar guruhiga kirgan investitsiyalarning xillari bozor munosabatlariga nechog’likrivojlanishiga, milliy bozorlarning o’ziga xos tomonlariga qarab har xil bo’ladi. Aqliy mehnatga oidhaq-huquqlar shaklidagi investitsiyalar tarkibiga mualliflik huquqlari, «nou-xau» kashfiyotlar, Tovar belgilariga beriladigan litsenziyalar va boshqa xil egalik huquqlari kiradi.

Tabiiy resurslardan foydalanish huquqlari ko’rinishidagi investitsiyalari er va boshqa tabiiyresurslardan foydalanish huquqlarini o’z ichiga oladi.

Hamma turdagi investitsiyalar, ularningn hajmidan qat’iy nazar, biror-bir investitsionjarayonning natijasidir.

Investitsiyada qatnashish tasnifiga ko’ra:

1. 
   to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar - asosan ob’ekt aniq ma’lum maqsadni amalga oshirishreal bo’lgan taqdirda yo’naltirilgan mablag’dir.
   

2. 
   boshqa investitsiyalar – bular vositachilar orqali ob’ektlarga sarflanadi va
   

olingan daromadmijozlar o’rtasida taqsimlanadi.

Investitsiyalash davriga qarab qisqa muddatli va uzoq muddatli investitsiyalarga bo’linadi:

qisqa muddatli investitsiyalar bir yilgacha bo’lgan omonat sertifikatlari va boshqa qimmatliqog’ozlardir; uzoq muddatli investitsiyalar bu bir yildan ortiq muddatlarga qo’yilgan kapital bo’lib, 2 yilga, 2-3 yil va 5 yildan ortiq muddatlarga ham qo’yilishi mumkin.

Hududiy belgilari bo’ytcha investitsiyalar quyidagicha bo’linadi:

A) mamlakat ichkarisi va hududlarga qo’yiladigan investitsiyalar;

27

2. 
   xorijga investitsiyalar qo’yish, xorij investitsiyalarining kirib kelishi yoki aktsiya, obligatsiyalar shaklida ham bo’lishi mumkin;
   

V) xorij investitsiyalari deganda chet el fuqarolari, yuridik shaxslar va davlatlar tomonidanqo’yilgan investitsiyalar tushuniladi;

G) hamkorlikdagi investitsiyalarga mazkur mamlakat va xorij mamlakatlarining birgalikdaqo’yadigan investitsiyalari kiradi. Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarning tajribasidanma’lumki, investitsion kompleks bir necha elementlardan iborat, ularning asosiylari quyidagilardir:

investitsiya siyosati, investitsiya iqlim va muhiti, investitsion faoliyati, kapital qo’yilmalari, investitsiya bosqichlari va boshqalar. Ushbu elementlarning har biri bozor iqtisodiyoti sharoitlaridao’ziga xos yo’nalishga egadir.

Investitsiya siyosati investorlarning haq-huquqlari, imtiyozlarini ta’minlash bilan bir qatordaiqtisodiyot tarmoqlariga tegishli asosiy fondlarni kengaytirilgan qayta ishlab chiqarishgayo’naltirish, muqim soliqqa tortish mexanizmi va moliya-kredit siyosatini ta’minlash bilan bog’liqbo’lgan tadbirlar yig’indisidan iborat.

Investitsiya muhiti yoki iqlimi juda keng ma’noli bo’lib iqtisodiyot holatini ijtimoiy-iqtisodiybarqarorligini, tadbirkorlik faoliyati qay darajada rivojlanganligi, ularning samarali faoliyatko’rsatishlari uchun chiqarilgan qonun va qarorlarni, madaniyatini, ma’naviyatini investorlar o’zmablag’larini yo’naltirish uchun e’tiborga oladigan hamda ulardan xulosa chiqaradigan boshqaomillarni o’z ichiga oladi.

Iqtisodiy siyosatni olib borish davlat boshqarish organlarini investitsion jarayonlarni tartibgasolish, iqtisodiyotda davlat aralashuvi, xalkaro bitimlarda ishtirok etish va chet el investitsiyalarinijalb qilish investitsion muhitga katta ta’sir ko’rsatadi. Qonuniy, iqtisodiy va siyosiy nobarqarorlik, soliq tizimlarining to’g’ri yo’lga qo’yilmaganligi, bozor infrastrukturasini rivojlanmaganligi,tadbirkorlik faoliyatini amalga oshiradigan sub’ektlar orasidagi munosabatlarni tartibga solibturadigan qonuniy mexanizmlarning yo’qligi, informatsiya darajasiga to’g’ri kelmaydigan milliyvalyuta kursi, chet el investitsiyalarini sug’urta qilish bilan

28
himoya qilish mexanizmlarining yaxshiishlab chiqilmaganligi, korxonalar va

investitsion loyihalar haqida aniq va to’liq ma’lumotlarniyo’qligi va qimmatbaho qog’ozlar bozorining investitsion muhitiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.

Yana bir investitsion muhit holatini aniqlaydigan omil bulib investitsion tushkunlikhisoblanadi.Bundan tashqari jamg’arma taqchilligi % stavkalarining yuqoriligi bilan hambog’liqdir. Bu esa kichik va o’rta tadbirkorlikni bank kreditlaridan foydalanishlarini qiyinlashtiradi.

Inflyatsiya sababi, beriladigan kreditlarning katta qismi qisqa muddatli bo’lib bu ulardan ishlabchiqarishda foydalanishni cheklab qo’yadi.

Korxonalar bir-birlariga bo’lgan qarzlarini to’lay olmaslik holatining kuchayishi haminvestitsion muhitga salbiy ta’sir ko’rsatadi.

Qimmatbaho qog’ozlar bozori ham investitsion muhitga ta’sir etadigan faktlar bo’lib xizmatqiladi. O’zbekiston iqtisodiyotidagi mulk shakllarini ko’payishiga va bozor munosabatlariningmustahkamlanishiga olib keladi.

Respublikamizda kechayotgan mana shu siyosiy va iqtisodiy barqarorlik tufayli qisqa vaqtichida ko’pgina aniqrog’i 3200 dan oshiq qo’shma korxonalar tashkil etildi Bugun O’zbekistondaqo’shma korxonalar uchun soliq imtiyozlari ham berilgan. Bularning barchasi investitsion muhitniyaxshilamoqda.

Zamonaviy bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar faoliyatining samaradorligini aniqlash, nafaqat, xo’jalik sub’ektlarining o’ziga, shuningdek kreditorlar va investorlar uchun ham o’tamuhim ahamiyatiga ega bo’lib, ular faoliyati samaradorligini tahlil etish korxona faoliyatiko’rsatkichlarini barcha qiziquvchilar uchun ochib beruvchi vazifani bajaradi.

Bunday tahlil etishdakorxona faoliyatini moliyaviy tahlil etishning alohida

o’rin tutishini ta’kidlab o’tmoq zarur.Moliyaviy tahlil korxonaning moliyaviy

ahvolinigina oydinlashtirib bermasdan, balki uning harjihatli faoliyati va

istiqbollarini ham ko’rsatib bera oladi.Korxona to’g’risida barcha muhimiqtisodiy-

tahliliy ma’lumotlarga ular faoliyatini moliyaviy tahlil qilish orqali ega bo’lish

mumkin.

29
Korxona faoliyati to’g’risidagi ma’lumotlardan foydalanuvchilar bo’lib, korxona menejeri,aktsiyadorlar, kredotorlar, investorlar, hamkorlar yoki sheriklar hisoblanadi. Ushbu foydalanuvchilar korxona moliyaviy holatini baholashdao’z maqsadlaridan kelib chiqadilar va o’zmezonlariga asoslanadilar. Qarz oluvchi faoliyatini moliyaviy tahlil etishda kreditorlarni investitsiya mablag’larining qaytarilishi to’g’risidagi bashoratlarni baholash qiziqtiradi.Umuman, qarz oluvchi faoliyatining moliyaviy tahlili quyidagi savollarga javob berishuchun bir qator hisoblashlarni taklif etadi:

Korxona uning barcha qarzdorlik majburiyatlari xizmati uchun (bank oldida, byudjet,mol etkazib beruvchilar va boshqa kreditorlar oldida) etarlicha daromad bera oladimi?

1. 
   Korxona uning barcha qarzdorlik majburiyatlari xizmati uchun (bank oldida, byudjet, moletkazib beruvchilar va boshqa kreditorlar oldida) etarlicha daromad bera oladimi?
   

2. 
   Xususiy (o’z) kapital, shuningdek qarz kapitali samarali ishlatayaptimi?
   

3. 
   Kelgusida ishlab chiqarish samaradorligining o’sishi va ishlab chiqarish
   

faoliyatinikengaytirish uchun zaxiralar bormi?

4. 
   Korxona kelgusida o’z faoliyatini rivojlantirish uchun qanday strategiyaga ega va uningamalga oshirilish holati(tanlangan strategiyasidan og’ishish) qanday?
   

Shu bilan birga korxonalarning rentabelligini, samaradorligini, likvidligini, kreditga layoqatliligini baholash uchun bir qator moliyaviy koeffitsientlar ham qo’llaniladi.

Mazkur qismda aytilishi mumkin bo’lgan fikrni eng muhim shaklda qisqacha qilib quyidagicha ifodalash mumkin – agar olinadigan daromadlarning umumiy summasi qilinadigan xarajatlarning umumiy summasidan ortiq bo’ladigan bo’lsa investitsion qarorlarning bir necha muqobil variantlaridan eng yuqori rentabelligini(samaradorligini) tanlash zarur. Albatta, shu qoidaga amal qilib investitsion qarorlar qabul qilinayotgan paytda yana quyidagi jihatlarga ham e’tibor berish kerak. Qoplash muddatini, risk darajasini, kutilayotgan inflyatsiya

30
sur’atlarini va soliqqa tortish istiqbollarini hisobga olgan holda investitsiyalarning samaradorligini aniqlash, ya’ni mablag’lar sarfini bundan yaxshiroq yoki foydaliroq yo’lini topish.

Investitsion faoliyatga tegishli qarorlarniqabul qilishda amaliyotda sinovdan o’tgan quyidagi muhim qoidalarga rioya qilinadi:

1. 
   Pulni bankda saqlagandan ko’ra ko’proq foyda(soliqlar chegirilgan
   

holda) olish imkoni bo’lsa, mablag’larni ishlab chiqarishga, qimmatbaho qog’ozlarga va boshqalarga investitsiyalashtirish o’z ma’nosiga ega bo’ladi.

2. 
   Investitsiyalarning rentabellik darajasi inflyatsiya sur’atlaridan yuqori
   

bo’lgan

taqdirdagina mablag’larni investitsiyalashtirish o’z mazmuniga egadir.

2. 
   Diskontlashtirish ham hisobga olingan holda eng yuqori rentabellik
   

darajasiga egabo’lgan loyihalarga mablag’larni investitsiyalash o’z mazmuniga ega.

Birinchi qoidaning mazmuni shundan iboratki, muayyan mablag’ga egalik qiluvchilar o’zpullarini bankda saqlagani uchun 10% li stavka bo’yicha foyda oladi, agar uni ishlab chiqarishgayoki shu kabi yo’nalishlarni biron-bir turiga sarflasa 20% li qaytim bilan foyda oladi. Demak, mablag’ sarfini ikkinchi yo’nalishi samarali hisoblanadi.Investitsion qarorlar baholanayotganpaytda inflyatsiya ham hisobga olinishi kerak.

Investitsion jarayon yuqorida ta’kidlanganidek, har doim risk bilan chambarchas bog’langan. Chunki, vaqt noaniqlikni kuchaytiradi va xarajatlarni qoplashning muddatlari qanchalikuzoq bo’lsa, investitsion loyiha shunchalik riskliroq bo’ladi. Shuning uchun ham, investitsionqarorlar qabul qilinayotgan paytda moliyaviy menejer xarajatlar, tushum, foyda va u yoki buinvestitsion loyihaning roealizatsiya qilinishidan erishilishi lozim bo’lgan iqtisodiy rentabellikbaholanayotgan paytda, albatta vaqtiy o’zgarishlarni inobatga olmog’i lozim. Ana shu narsadiskontlashtirish deyiladi va, odatda, bir necha muqobil variantlarda amalga oshiriladi.

31
Diskontlashtirish kelajakda olinishi mumkin bo’lgan summaning hozirgi pulli ekvivalentinianiqlash imkonini beradi. Buning uchun kelajakda olinishi mumkin bo’lgan(kutilayotgan) summadamurakkab foiz bo’yicha ma’lum muddatda jamlangan daromadni ayirish kerak.

Fikrimizni “Buxoro- Gilam” QKsi misolida ko’ramiz:

“Buxoro- Gilam” QKsi gilam ishlab cniqarishning “Evropa” yo’nalishidagi mahsulot turini ishlab chiqarish uchun korxona mablag’larini investitsiya qilgan. Lekin, uning oldida 2 loyiha mavjud.

1-jadvalda keltirilgan ma’lumotlar asosisda quyidagi ketma-ketlikda uning samaradorligini aniqlaymiz:

1. 
   Investitsiyalarning o’rtacha yillik rentabellik darajasini bank kreditining o’rtachafoiz stavkasi bilan taqqoslaymiz;
   

2. 
   Loyihalarni inflyatsion zararlardan(yo’qotmalardan) sug’urtalanganlik(himoyalanganlik) nuqtai nazaridan taqqoslaymiz;
   

3. 
   Investitsiyalarning qoplanish muddatlarini (davrlarini) taqqoslaymiz; Shubhasiz, «Evropacha» loyiha bo’yicha investitsiyalar tezroq qoplanadi.
   

4. 
   Talab qilinayotgan investitsiyalarning hajmi yoki miqdorlarini taqqolaymiz;
   

«Evropacha» loyiha «Xorazimcha naqish»loyihaga nisbatan 50 ming so’m qimmatdir. O’z navbatida, bu narsamoliyalashtirishda ma’lum qiyinchiliklarni tug’dirishi mumkin.

32
1-Jadval

Taklif etilayotgan loyihalarga tegishli bo’lgan ma’lumotlar

Ko’rsatkichlar	«Xorazimch	«Evropacha»
	a naqish» loyiha	loyiha
1	2	3
1.Investitsiyalar,
ming so’m;	600	650
2.Tushum, ming so’m	270	400
1-yilda	200	350
2-yilda	120	100
3-yilda	90	50
4-yilda	70	0
3. Foyda, ming so’m	150	250
4.O’rtacha yillik foyda, ming so’m	30	50
5. Investitsiyalarning 5 yillik	25	38
rentabelligi,%
6. Investitsiyalarning o’rtacha yillik	5	7.6
rentabelligi,%
7. Inflyatsiyaningrejalashtirilayotgan	4	4
(ko’zdatutilayotgan) o’rtachayillik
8. Bank krediti foizining o’rtacha yillik	10	10
stavkasi, %

5. Loyihalarni tushumlarning barqarorligi nuqtai nazaridan taqqoslaymiz. «Xorazimcha naqish»loyiha mablag’lar oqimining 5 yil davomida davom

etishini, «Evropacha» loyiha esa – faqat 4 yildavom etishini ta’minlaydi. Shu bilan birgalikda «Evropacha» loyiha bo’yicha tushumning asosiy qismibirinchi ikki yilda tushayotir, so’ng keskin kamayish sodir bo’layotir va 5-yilda esa tushum «0»

33
gateng Shu o’rinda biz uchun nima muhimroq: 5 yil davomida u yoki bu darajadagi barqaror pulmablag’larining oqib kelishimi yoki birinchi 2-3 yil davomida pul mablag’lari asosiy qisminingyig’ilishimiq O’zimiz uchun bu savolga javob beramiz va qiyoslashni davom ettiramiz.

Loyihaning iqtisodiy rentabelligini aniqlash					2-Jadval
«Xorazimcha naqish» loyiha			«Evropacha» loyiha
Diskon	Diskontlash-		Disko		Diskontlash-
tlasht	tirilgandan	nt-			tirilgandan sung
i-	sung		lashti-
rilguncha			rilgun
2	3		4		5
600	600		650		650
270	270:(1+0.1)=245.		400		400:(1+0.1)=363.6
200	5		350		350:(1+0.1)=289.3
120	200:(1+0.1)=165.		100		100:(1=0.1)=75.2
90	3		50		50:(1+0.1)=34.2
70	120:(1+0.1)=90.2		0		0
750	606.3		900		762.3
150	606.3-600.0=6.3		250		762.3-650.0=112.3

34
112.3*100%:650=17.3

6. Butun 5 yil davomida investitsiyalarning rentabelligini taqqoslaymiz;

Bu o’rinda «Evropacha» loyiha ma’lum afzalliklarga ega.Lekin biz hali vaqt milini inobatga olganimizyo’q.Diskontlashtirishni amalga oshirmoq kerak.

7. 
   Diskontlashtirishni hisobga olgan holda butun 5 yil uchun investitsiyalarning rentabelliginiqiyoslaymiz;
   

Yuqorida keltirilgan ma’lumotlarga va xulosaoarga asoslangan holda investitsion qarorlarqabul qilishning asosiy va bir-biri bilan uzviy ravishda bog’liq bo’lgan quyidagi mezonlarniko’rsatishimiz mumkin:

1. 
   Yanada foydaliroq alternativ variantning yo’q ekanligi;
   

2. 
   Inflyatsiyadan ko’zda tutilishi mumkin bo’lgan zararlar(yo’qotmalar)
   

riskiniminimallashtirish;

3. 
   Xarajatlar qoplanish muddatining qisqaliligi;
   

3. 
   Loyihaning arzonligi;
   

3. 
   Tushumning barqarorligini ta’minlash;
   

3. 
   Yuqori darajadagi rentabellik;
   

3. 
   Diskontlashtirilgandan so’ng rentabellikning yuqori darajaligi;
   

Ana shu mezonlar to’plamidan foydalanib va ularni bir-birlari bilan bir necha variantlardakombinatsiyalashtirib moliyaviy menejer u yoki bu loyihaning foydasiga o’z tanlovini e’lon qilishimumkin. Shunday bo’lishiga qaramasdan, u tomonidan qaysi variantni tanlanishi ko’p jihatdankorxona uchun shu kunda eng asosiy bo’lgan mezonni sub’ektiv ravishda tanlash bilan bog’liqdir.

Agar moliyaviy menejerning fikricha, korxonaning strategiyasiga kamtarona, lekin uzoq muddatdavomida barqaror tushumga ega bo’lish to’g’ri kelsa, u holda «Xorazimcha naqish » loyihani tanlaydi. Aksincha, korxona uchun asosiy mezon loyihaning foydaliligi bo’lsa, moliyaviy menejer, albatta,«Evropacha »loyihani tanlashi turgan gap.

35
Shunday qilib, yuqoridagi mulohazalardan ko’rinib turibdiki, investitsionportfelnishakllantirishda faqat eng yuqori foydali va eng past riskli loyihalarnigina tanlashga e’tibor beribqolmasdan, balki korxonaning strategik liniyasiga eng yaxshi mos keluvchi loyihaga ham alohidae’tibor berilmog’i kerak. Mablag’lardan foydalanishda ishlab chiqarish yo’nalishi ham korxona, ham jamiyatuchun maqulroq bo’lar edi.Chunki, ishlab chiqarishda aniq turdagi mahsulot (ish, xizmat) yaratilibiqtisodiy qiymat bilan birgalikda iste’mol qiymati hosil qilinadi. Bahosi hamda iste’mol qiymati vauning sifati xaridor talabini qondirsa, mazkur turdagi mahsulot (ish,xizmat) ishlab chiqarishdavomiyligi oshadi. Demak, mablag’ aylanishi ta’minlanadi.Eng asosiysi investorlar sarflaganmablag’idan ko’zda tutilgan samara oladilar.Dastlabki, saxifalarda investorlar o’z mablag’lariniasoslangan loyihalarga ko’ra aniq yo’nalishga sarflash variantlarini muqobillik tarzida tanlabolishni ko’rib chiqdik. Endigi, masala agar investor ishlab chiqarish yo’nalishiga sarflanganmablag’larini joriy davrdagi va joriy davr yakunlangan holati hamda ularning yillar bo’yichadinamikasini belgilangan rejaga muvofiq, bozordagi o’zgarishlarni hisobga olgan holdagi ahvolinitahlil qilib, ularni umumlashgtirib, tegishli boshqaruv qarorlarini qabul qilishdagi ahamiyatinio’rganamiz. Bu bilan faoliyat yo’nalishidagi kamchiliklarni bartaraf etib, yanada samarali bo’lganimkoniyatlarni topib, ularni joriy qilishga erishiladi.

Investitsion faoliyatini tahlil qilish, avvalo ta’minot rejasini bajarishini o’rganishdanboshlanadi. Bu jarayonda rejada belgilangan asosiy va oborot aktivlar (ularning turi bo’yicha)nikelib tushishi yoki ishlab chiqarishga berilishi holati, reja va haqiqiy ma’lumotlarni taqqoslash yo’libilan ko’riladi. Aniqlangan og’ishishlar yoki kechikishlar sabablari aniqlanadi.Ular tufaylierishiladigan moliyaviy natijaga ko’rsatilgan salbiy ta’sir miqdori o’rganiladi, ma’suliyatlishaxslarga nisbatan tegishli ko’rsatmalar beriladi. Mazkur usuldagi tahlil tezkor yoki muayyandavrni qamrab olgan holda (masalan: choraklik, yillik) o’tkazilishi mumkin. Albatta, tahlilnatijasida olingan xulosalardan samarali foydalanish imkoniyati qo’ldan boy

36
berilmagan davrdamazkur tadbir o’z ahamiyatini yo’qotmaydi.Mablag’ aylanishining bevosita ishlab chiqarish bosqichida asosiy va oborot aktivlarinihaqiqiy miqdor va qiymat sarfi belgilangan reja bo’yicha amalga oshirilishi tahlil etiladi.O’zgarishlar sabablari o’rganiladi.

3-Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, tahlil etilayotgan korxonada ishlab chiqarish xarajatlari rejada belgilangan ko’rsatkichlarga nisbatan qiymat jihatdan jami +34 ming so’mga ortiq sarflangan.

3-Jadval

Kapital qo’yilmalarga doir ishlab chiqarish xarajatlari tahlili

Xarajatlar elementlari		Biznes	Xaqiqatda	Farki
		reja		(+;-)
1		2	3	4
1.	Moddiy xarajatlar	550	564	+14
2.	Mehnat haqi	100	110	+10
3.	Ijtimoiy sug’urta	40	44	+4
4.	Amortizatsiya	165	165	--
ajratmalari		4	10	+6
5.	Boshqa xarajatlar
JAMI		859	893	+34

Bularning asosiy sabablari quyidagilardir:

Moddiy xarajatlarning ayrim turlarini bahosi oshganligi(+14)

ishlab chiqarish jarayonida ortiqcha mehnat sarfqilinganligi(+10) hamda asosiy vositalar joriy remont xarajatlari kutilmaganda oshib ketganligidir

(+6).

Albatta mazkur ortiqcha sarflar mahsulot sotish bahosi o’zgarmagan taqdirda foyda summasini kamaytiradi.
37
Xulosa

Xulosa qilib aytganda, mamlakatimiz iqtisodiyotiga chet el investitsiyalarini jalb etish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, ularni huquqiy himoya qilishning amaliy mexanizmlarini joriy etish va investitsion muhitni yanada yaxshilash iqtisodiy rivojlanish sohasidagi eng muhim vazifalardan biri hisoblanadi.

O’zbekiston respublikasi investitsiya siyosati xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun yanada qulay shart-sharoitlarni ta’minlash, xorijiy investitsiyalarni ishonchli huquqiy himoya qilishning amaliy mexanizmibi barpo etish, mana shu asosda mamlakatdagi investitsiya muhitini yanada yaxshilashda MDH mamlakatlati orasida yetakchi hisoblanadi.

O’zbekiston bozoriga to’g’ridan – to’g’ri chet el investitsiyalarni yanada jalb etish uchun quyidagilarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir:

- xorijiy investorlar faoliyati uchun yaratilgan sharoitlarni chuqur va tanqidiy o’rganib chiqish;

• 
  to’g’ridan – to’g’ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilishni rag’batlantirishga doir qo’shimcha chora – tadbirlarni amalga oshirish;
  

• 
  qimmatli qog’ozlar bozori infratuzilmasining ishonchliligini oshirish;
  

• 
  yirik ishlab chiqarish korxonalari qimmabaho qog’ozlarini birlashmalar,
  

investitsion fondlar, kompaniyalar, banklar ishtirokida xalqaro fond bozorlarida joylashtirish va hokazo.

Ta’kidlash joizki, O’zbekistonda amalga oshirilayotgan izchil islohotlar haqidagi xabar keng islohotlar dasturi doirasida qulay investitsiyaviy muhitni shakllantirish mamlakatimizning investitsiya yo’nalishida ishonchli mamlakat ekanining asosiy kafolati hisoblangan xalqaro ekspertlar hamjamiyati tomonidan qabul qilindi.

O’zbekistonda bozor iqtisodiyotining shakllanishi iqtisodiy o’sishining bir qator makroiqtisodiy omillarini keskin darajada kuchaytirilishini taqozo etadi. Bu sohada ro`y berayotgan jarayonlar voqealarning shiddatli almashinuvi bilan

38
izohlanadi. Mamlakatning iqtisodiy o’sishini qo’llab-quvvatlash va jadallashtirishda hal qiluvchi rolni ishlab chiqarish investitsiyalari o’ynashi kerak.

Boshqaruv faoliyatiga investitsiyalarni jalb qilish samaradorligining shakllanishining nazariy asoslari va kontseptsiyasi, ularning bozor iqtisodiyoti ehtiyojlariga mos javob beradigan tashkiliy-iqtisodiy mexanizmini ko‘rib chiqish, korxonalarda boshqarishning asosiy kontseptsiyasiga asoslangan boshqaruv tizimlarining samarali amal qilishiga olib keladi. Ushbu kontseptsiya uslubiy yondashuv nuqtai-nazaridan o‘zini oqlagan hisoblanadi, zero boshqaruvni isloh etishning butun yo‘li sanoat qurilishining samarali amal qilishiga ham yo‘naltirilgan.

Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida tashkilotlarda investitsiyalarni jalb qilish samaradorligini takomillashtirish bilan bog‘liq masalalar majmuasini jiddiy anglash va tadqiq qilishni talab etadi.

39