2. Корхоналардаги молияхизматининг функция вавазифалари
Бозормуносабатларинингривожланишигабоғлиқҳолдакорхоналардамолиявийишларсифатжихатданянгимазмунгаэгабулмокда. Бозормуносабатларинитакомиллаштирибборишбиланмолияхизматинингжиддийвазифасифакатгина бюджет, мол етказибберувчилар, харидорлар, банк, бошқакорхонаташкилотларваўзхизматчилариолдидагимажбуриятларнибажаришгинабўлибколмай, молиявийменежментниокилонаташкилқилишданиборатдир. Бухолўзнавбатидамолияхизматиишларидасифатжихатданижобийўзгаришдир. Молияменежментихўжаликсубъектларинимаълумдаражадагимолиявий стратегия ватактикасиниишлабчикади. Бунингучункорхонадамолияҳисоботларитаҳлилқилиниб, хўжаликни актив вапассивларинитаркибиниўзгаришигабоғлиқдаромадларнингпрогнозига (истиқболига) баҳоберилади. Буахволтадбиркорликнибошқаришдагитизимдамолияхизматинингтаркибинивауниўрнитўғрисидагитаассуротниўзгартириб, бозормуносабатларигамослаштиради. Корхонанингмолиявийхизматидейилгандакорхонанибошқариштизимидамаълумфаолиятларнибажарувчимустақилстуктуравийбўлинматушунилади. Одатдабундайбўлинмабўлибмолиявийбўлимҳисобланади. Унингтузилишиваундагиходимлар сони корхонанингташқихуқуқийиқтисодийшаклига, хўжаликфаолиятинингхарактерига, ишлабчиқаришҳажмигавакорхонадаишловчиходимларнингумумийсонигабоғлиқбўлади. Хўжаликфаолиятинингхарактериваишлабчиқаришҳажми пул оборотинингмиқдорини, бошқакорхоналар-таъминотчиларвахаридорлар (буюртмачи), тижоратбанклари, бошқакредиторлар, бюджет биланҳисобкитобларва улар биланбоғлиқтўловҳужжатларинингмиқдоринибелгилабберади. Ходимлар сони касса операционлариваишчи-хизматчиларбиланҳисоб-китобларҳажмигатаъсирқилади. Корхонадамолиявийишнингасосиййўналишларимолиявийрежалаштириш, оперативваназорат-аналитик ишларданиборат. Кичиккорхоналардамолиявийишлармолия - ҳисоботбўлимиѐки бухгалтерия таркибидагимолиявий сектор томониданбажарилишимумкин, 26 йириккорхоналардамолиявийбўлимбирнечагуруҳ (бюро) лардантаркибтопади, уларнингҳарбиригамаълумфункцияларюклатилганбўлимбошлиғибевоситакорхонанингбошқарувчигабўйсунади. Келтирилганмолиявийбўлимнингтузилишиумуманкорхонадабарчахаражатларнимолиялаштиришваҳисоб-китобларниамалгаоширишучунбажаришкеракбўлганмолиявийишларнингмазмунигамоскелади. Яқинвақтгачакорхонадамолиявийиш соф оперативмасалаларниҳалқилишданиборатэди, ҳисоб-китобватўловҳужжатларинирасмийлаштириш, бошқакорхоналар, бюджет, банклар, ишчихизматчиларбиланҳисобкитобларниташкилқилиш. Давлат корхонасимолиявийхизматнингвазифаларивафункцияларинибелгилабберган «Молиявийишниташкилқилиштўғрисидаги" Низом» биланмолиявийбўлимларгакорхонанинг 5 йилликмолиявийрежасидамолиявийкўрсаткичларниишлабчиқариш, кескинроқмолиявийресурсларникўпайтиришмақсадларида перспектив режа лойиҳаларинибаҳолаш, кўрсатгичнингйилликмолиявийрежаларинитузишюклатилган. Лекинхалқхўжалигинибошқаришнингтармоқлитизимишароитидакорхоналарнингмолиявийрежалаштиришсоҳасидагиҳуқуқларижудачегараланганбўлган. Давлат корхонасининг 5 йилнингмолиявийрежаситармоқвазирлигинингтопшириқларибиланбелгиланган, корхонаўзимустақилтасдиқлайдиганйилликмолиявийрежаларюқориташкилотлартомониданкорхоналаргабериладигансотиладиганмаҳсулотҳажми, муҳимбуюмларноменклатураси, фойдасуммаси, рентабелликкўрсаткичи, бюджетгатўловларсуммасибўйичаназоратрақамлариасосидатузилганкорхоналарихтиѐридақоладиганфойданингтақсимланишиваишлатилишитартибгасолинган, корхоналартўлахўжаликҳисобигаўтишдавридаэса - иқтисодийрағбатлантиришфондларигаажратмаларнормативларива капитал кўйилмалариорқалисозланибтурилган. Молиявийрежанитузишдакорхоналардахўжаликюритишнингмолиявийнатижаларинияхшилаш, имкониятларнисафарбарқилишдахақиқийиқтисодийманфаатдорликэди, чунки амортизация ажратмаларивафойданингкаттақисмивазирликтомониданмарказлашганфондларгаолибкўйилганвабошқакорхоналарўртасидатақсимланган. 1986-1990 йилмобайнидавазирликларўртасидақайтатақсимланадиганмолиявийресурсларҳажмиҳаттоаввалги 5 йилликларганисбатаношди. Йирикбирлашмалартаркибигакирувчикўпкорхоналардамолиявийхизматумуманбўлган, ҳисоб-китобватўловхужжатларинирасмийлаштиришбиланэса бухгалтерия ходимларидан 1-2 киши шуғулланган. Хўжаликюритишнингҳозиргишароитларидамолиявийишсифатижиҳатиданянгимазмункашфэтади, бу объектив равишдамулкчиликмуносабатларинингўзгаришивамулкчиликнингшаклларигаасослангантурлиташкилий, ҳуқуқий,иқтисодийшаклдагикорхоналарнингвужудгакелиши, давлаткорхоналаринингдавлаттасарруфиданчиқарилиши, корхонанингхўжаликюритувчисубъектларсифатидаги, шу жумладан, ташқииқтисодийфаолиятсоҳасидагимустақиллигибиланбоғлиқ. 27 Оборотлариваходимлар сони озгинабўлганкичиккорхоналарда (хусусий индивидуал ѐкимасьулиятичекланганўртоқликларда) молиячинингфункцияларибухгалтернингфаолиятларибиланбирлаштирилишимумкин, лекинйирикроқкорхоналарда, айниқсаочиқѐкиѐпиқтурдагиҳиссадорликжамиятларишаклидагикорхоналардакорхонанибошқариштизимидамолиявийхизматнингбўлишизарур. Хўжаликюритишнингбозоршароитларидамолиявийхизматнингмуҳимвазифасибўлибнафақат бюджет, банклар, таъминотчилар, корхонаходимлариолдидагимажбуриятлар, бошқабарчамодиявиймажбуриятларнибажариш, ҳисоб-китобларниамалгаошириш, ўзликвақарзгаолинганмаблағларишлатилиши –устиданназоратқилиш, балки барчасанаб. ўтилганмасалаларниўзишлабчиқаришигаолгансифатжиҳатданянгиларигаэгабўлганмолиявийменежментниташкилқилишҳамҳисобланади. Қисқачамолиявийменежментниқуйидагичатаърифлашмумкин: молиявийменежмент - буўзликважалбқилинганкапиталниэнгсамаралиишлатишвамаксималфойдаолишмақсаддардамолиявийоқимларнибошқаришниташкилэтишдир. Молиявийменежментмолиявийҳисоботларнитаҳлилқилишасосидамаълуммолиявий стратегия ватактиканиишлабчиқаришникўздатўтади, буни у кўрсаткичлартизимивакорхона актив вапассивларинингструктурасиўзгаришигакўрадаромадларнипрогнозлашѐрдамидаамалгаоширилади. Кўринибтурибди-ки, бумолиявийхизматларнингструктурасиҳақидагиваунингкорхонанибошқариштизимидагиўрниҳақидаги эски тасаввурларниўзгартиради. Молиянибошқаришаппаратинингхўжаликюритувчисубъектиумумийбошқаришаппаратинингмуҳимқисмиҳисобланади. Йириккорхоналардамолиявий директор ѐки бош молиявийменежербошчилигидагимолиявий дирекция тўзилишимумкин. У ҳиссадорликжамиятибошқарувчисиѐкикорхонадирекциясиқарорибиланташкилқилинади. Молиявий дирекция хўжаликюритувчисубъектнингхўжаликвамолиявийфаолиятинингхарактери, ташкилий, ҳуқуқийиқтисодийшаклигабоғлиқбўлганструктурасигаэгабўлади. Молиявийдирекциянингбўлинмаларимасаланқуйидагиларбўлишимумкин: молиявийбўлим, режа иқтисодбўлими, бухгалтерия, иқтисодийтаҳлилбюроси, валюта операцияларибўлимивабошқалар. Барча бўлимларнингструктураси, функцияларивамасъулияти, уларнибошқаришнингбошқабўғинларибиланўзаромуносабатларимолиявий дирекция тўғрисйдаги Низом биланбелгиланишилозим. Молиявийбошқарувнингфункцияларигақуйидагиларкиради: корхонахўжаликфаолиятинимолиялаштиришнитаъминлаш; хўжаликюритувчисубъектнингмолиявийривожланишдастуриниишлабчиқариш; инвестиция сиѐсатиниишлабчиқариш; корхонанингбарчабўлинмалариучун пул маблағларинисарфлашсистемасиниўргатиш; валютавийсиѐсатниишлабчиқаришвавалютавийфаолиятнитаъмиинлаш; 28 молиявийрежалаштириш, бизнесларнингтўзилишидаиштирокэтиш; таъминотчилар, харидорлар, пудратчилар, банклар, бюджет биланҳисоб-китобларниамалгаошириш; молиявийтаваккалчиликлардансуғурталанишнитаъминлаш; гаров, транс, лизинг вабошқалароперацияларниўтказиш; молиявий -хўжаликваташқииқтисодийфаолиятнитаҳлилқилиш; молиявийҳисоботюритиш, бухгалтерия балансивабошқамолиявийҳужжатларнитузиш . Корхонанингўлчамиқуйилганмақсадларигакўраюқоридасанабўтилганфаолиятлардеталлашиѐкикенгайишимумкин. Масалан, инвестиция шѐсатинафақат капитал қуйилмаларниамалгаоширишбилан, балки бошқакорхонанинг низом капиталигамаблағларқуйишѐкиўзакциялариничиқаришбиланбоғлиқбўлишимумкин. Буфаолиятниамалгаоширишдамолиясоҳасидаги профессионал мутахассиссифатидагимолиявийменежер бош роль ўйнайди. Йириккорхоналардабирнечтамолиявийменежерларишлайди, улар ҳар хил маълуммансабвазифаларинибажаради. Молиявийменежерларгуруҳиниетакчимолиявийменежербошқаради, бундайгуруҳлар 1 нечтабўлса бош менежербошқаради. Молиявийменежернинг профессионал даражасиунингмолиявийва кредит соҳадагибилимларисолиқлар, банк, биржа вамолиявийфаолиятлар, бухгалтерия ҳисобисоҳасидагиқонунчиликнибилишикорхонанингбалансинитаҳлилқилабилишлигибиланбелгиланади. Молиявийменежервалютавийқонунчиликни, молиявийбозордаишлашнибилишикерак. Ғарбмамлакатларидабундаймансабвазифаларинифақатюқорималакалимутахассисбажараолишимумкинхолос, унингмеҳнатигамосҳолдажудакаттаишҳақитўланади. Одатдамолиявийменежеркорхонанингэгасиэмас, балки шарномабўйичаишлаѐтган ходим бўлади. Ўзинингмалакасивабошқарувфаолиятинингнатижаларигакўрамолиявийменежернафақатишҳақи, балки фойдаданмаълумфоизҳамолишимумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |