Mavzu: Kompleks birikmalar

K_beq.  [Ag(SO 2 ₎ 2 _]3 2  x₀_,1(2_x_x⁾ 2  14 2,5_10
3
Dissotsilanish kuchsiz bo’lganligidan 0,1-x o’rniga 0,1 ning o’zini olamiz.
U holda
^x(2x)2  2,510^14 x_ ³ 6,2510^16 ; x 1,84210^5 mol /l
0,1
[Ag(S₂O₃ )₂ ]^3  Ag^ 2S₂O₃^2
1 2
1,842_10^5 x = 3,68_10^5 mol/l
Demak, Ag^ konsentrasiyasi 1,842_10^5 mol /l , S ₂O₃^2 konsentrasiyasi esa
3,68_10^5 mol/l ga teng ekan.
13-masala. 7,17 gr. kumush xloridni eritish uchun 8,5 % li ammiak eritmasidan 20 gr. sarflandi. Hosil bo’lgan kompleks birikmaning tarkibini aniqlang.
Yechish.
AgCl  xNH ₃ [Ag(NH ₃ )_x ]Cl
200,081,7 g NH ₃ yoki 0,1mol

7,17 g AgCl yoki n0,05mol

Demak,

AgCl bilan

NH3 orasidagi nisbat

1:2

AgCl 2NH₃ [Ag(NH ₃ )₂ ]Cl
14-masala. Mis sulfatning 150 gr. 1,067 % eritmasini to’la kompleks birikma eritmasiga o’tkazish uchun 0,896 l (n.sh.) ammiak gazi sarf bo’ldi. Hosil bo’lgan eritma tarkibida [NH ₄^] ionlari yo’qligi tekshirib ko’rildi. Hosil bo’lgan eritma qaysi kompleks birikmaning eritmasi ekanligini aniqlang.
Yechish. CuSO₄  xNH ₃  [Cu(NH ₃ )_x ]SO₄
m 1,6
mCuSO₄ 1500,010671,6 gr. n_CuSO4  M r 160 0,01 mol

n_NH3  ^V _ ^0,896 _0,04
V_M 22,4
CuSO₄  xNH ₃  [Cu(NH ₃ )_x ]SO₄
0,01 0,04
1 4
Demak CuSO₄ 4NH ₃  [Cu(NH ₃ )₄ ]SO₄
15-masala. Quyidagi kompleks birikmalarda:

1. 
   [Cr (H₂O)₃(NH₃)₃]Br₃ 3. [Cr(H ₂O)₄ (NH ₃ )₂ ]PO₄
   
2. 
   [Cr(NH₃ )₅ NO₂ ]J ₂ 4. [Cr(NH₃ )₅ CN]SO₄
   

xromning oksidlanish darajasi +3 ga teng. Bu birikmalardagi kompleks
ionning zaryadini va kompleks hosil qiluvchining koordinatsion sonini aniqlang.
Yechish.

1. 
   [Cr (H₂O)₃(NH₃)₃]Br₃ kompleks birikmada kompleks ionning zaryadi +3, koordinatsion soni 6 ga teng.
   
2. 
   [Cr(NH₃ )₅ NO₂ ]J ₂ kompleks birikmada kompleks ionning zaryadi +2, koordinatsion soni 6 ga teng.
   
3. 
   [Cr(H ₂O)₄ (NH ₃ )₂ ]PO₄ kompleks birikmada kompleks ionning zaryadi +3, koordinatsion soni 6 ga teng.
   
4. 
   [Cr(NH₃ )₅ CN]SO₄ kompleks birikmada kompleks ionning zaryadi +2, koordinatsion soni 6 ga teng.
   

16-masala. Quyidagi oksidlanish darajasi +2 ga teng bo’lgan palladiy, platina, temir va nikel bilan hosil qilingan kompleks birikmalardagi

1. 
   [Pt(NH₃ )₃ Cl]Cl 4. [Pd(H₂O) (NH₃)₂Cl]Br
   
2. 
   [Pd(NH₃ )₃ NO₂ ]Cl 5. [Fe(NH₃)₃CN]Br
   
3. 
   K₄[Fe(CN)₆ ] 6.[Ni(CN)(H ₂O)₃ ]Cl kompleks ionlar zaryadining miqdorini va ishorasini aniqlang.
   

Yechish. 1. [Pt(NH₃ )₃ Cl]Cl kompleks birikmaning tashqi sferasida 1 ta
Cl^ ion bo’lganligi uchun [Pt(NH ₃ )₃ Cl] ionning zaryadi +1 ga teng.

2. 
   [Pd(NH₃ )₃ NO₂ ]Cl kompleks birikmaning tashqi sferasida 1 ta Cl^ ion bo’lganligi uchun [Pd(NH₃ )₃ NO₂ ]ionning zaryadi +1 ga teng
   
3. 
   K₄[Fe(CN)₆ ] kompleks birikmaning tashqi sferasida 4 ta K^ ion bo’lganligi uchun [Fe(CN)₆ ]ionning zaryadi -4 ga teng.
   
4. 
   [Pd(H₂O) (NH₃)₂Cl]Br kompleks birikmaning tashqi sferasida 1 ta Br^ ion bo’lganligi uchun [Pd(H₂O) (NH₃)₂Cl] ionning zaryadi+1 ga teng.
   
5. 
   [Fe(NH₃)₃CN]Br kompleks birikmaning tashqi sferasida 1 ta Br^ ion bo’lganligi uchun [Fe(NH₃ )₃ CN] ionning zaryadi +1 ga teng.
   
6. 
   [Ni(CN)(H ₂O)₃ ]Cl kompleks birikmaning tashqi sferasida 1 ta Cl^ ion bo’lganligi uchun [Ni(CN)(H ₂O)₃ ] ionning zaryadi +1 ga teng.
   

17-masala. Quyidagi kompleks birikmalarda

1. 
   K₄[Fe(CN)₆ ] 5. [Ni(NH₃ )₆ ]SO₄
   
2. 
   Zn[Ni(CN)₄] 6. K[AuCl₄]
   
3. 
   Cu₂[Fe(CN)₆ ] 7. [Cu(NH ₃ )₄ ]Cl₂
   
4. 
   K₂[Cu(CN)₄ ] 8. K₃[Fe(CN)₆ ]
   

kompleks hosil qiluvchining oksidlanish darajasini va koordinatsion sonini
aniqlang.
Yechish. 1. Kompleks birikmadagi kompleks hosil qiluvchi ionning oksidlanish darajasi kompleks ion bilan ligandlar zaryadlari asosida aniqlanadi, masalan K₄[Fe(CN)₆ ] kompleks birikmadagi ion [Fe(CN)₆ ] ning zaryadi -4 ga teng, ligand (CN^)₆ lar zaryadlarining yig’indisi esa -6 ga teng. Agar kompleks hosil qiluvchi temir ionining oksidlanish darajasini x bilan belgilasak, kompleks ionning zaryadi, kompleks hosil qiluvchi ionning oksidlanish darajasi bilan ligand zaryadining algebraik yig’indisiga teng bo’lgani uchun: x + (- 6) = -4 bo’ladi.
Bunda x= + 2. Demak, kompleks hosil qiluvchi temir ionning oksidlanish darajasi +2 ga (Fe ^2) teng ekan.

2. 
   Zn[Ni(CN)₄] kompleks birikmada kompleks hosil qiluvchi rux ionning oksidlanish darajasi +2 ga (Zn^2) teng.
   
3. 
   Cu₂[Fe(CN)₆ ] kompleks birikmada kompleks hosil qiluvchi temir ionning oksidlanish darajasi +2 ga (Fe ^2) teng.
   
4. 
   K₂[Cu(CN)₄ ] kompleks birikmada kompleks hosil qiluvchi mis ionning
   

oksidlanish darajasi +2 ga (Cu ^2) teng.

2. 
   [Ni(NH₃ )₆ ]SO₄ kompleks birikmada kompleks hosil qiluvchi nikel ionning oksidlanish darajasi +2 ga (Ni ^2) teng.
   
3. 
   K[AuCl₄] kompleks birikmada kompleks hosil qiluvchi oltin ionning
   

oksidlanish darajasi +3 ga (Au ^3) teng

2. 
   [Cu(NH ₃ )₄ ]Cl₂ kompleks birikmada kompleks hosil qiluvchi mis ionning oksidlanish darajasi +2 ga (_Сu ^2) teng.
   
3. 
   K₃[Fe(CN)₆ ] kompleks birikmada kompleks hosil qiluvchi temir ionning oksidlanish darajasi +3 ga (Fe^3) teng
   

18-masala. Tarkibida
. 1.KCN AgCN 2.2KCN Cu(CN) 2
3.FeCl ₃ 6H ₂O 4.2KJ  HgJ₂
bo’lgan kompleks birikmalarning formulalarini yozing, bu birikmalardagi
kompleks ion zaryadining miqdori va ishorasini aniqlang.
Yechish.
1..KCN_ AgCN birikmani koordinatsion formulasi K[Ag(CN)₂], kompleks ion zaryadi -1 ga teng.

2. 
   2KCN Cu(CN)₂ birikmani koordinatsion formulasi K₂[Cu(CN)₄], kompleks ion zaryadi -2 ga teng.
   
3. 
   FeCl₃ 6H ₂O birikmani koordinatsion formulasi [Fe(H ₂O)₆ ]Cl₃ , kompleks ion zaryadi +3 ga teng.
   
4. 
   2KJ _HgJ₂ birikmani koordinatsion formulasi K₂[HgJ₄], kompleks ion zaryadi – 2 ga teng.
   

19-masala. Quyidagi kompleks birikmalarning:

1. 
   CoBr₃ 4NH ₃ 3.CuSO₄ 4NH₃
   
2. 
   4KCN Fe(CN)₂ 4. 2KJ ZnJ₂
   

koordinatsion formulalarini yozing va bu birikmalar suvdagi eritmalarda
qanday ionlarga dissotsiyalanadi.
Yechish.

1. 
   CoBr₃ 4NH ₃ birikmani koordinatsion formulasi [Co(NH₃ )₄ ]Br₃ . Kompleks birikmalar suvdagi eritmalarda kompleks ionga va tashqi sferadagi ionga dissotsiyalanadi. Shuning uchun [Co(NH ₃ )₄ ]Br₃ kompleks birikmani dissotsiyalanishi quyidagicha:
   

[Co(NH ₃ )₄ ]Br₃ [Co(NH₃)₄]^3 3Br^
Bu jarayon xuddi kuchli elektrolitlarning dissotsiyalanishi kabi bo’ladi.
Kompleks ionning o’zi ham eritmada xuddi kuchsiz elektrolitlar kabi o’zining tarkibiy qismlariga dissotsiyalana oladi:
[Co(NH₃)₄]^3  Co^3 4NH₃

2. 
   4KCN Fe(CN)₂ birikmani koordinatsion formulasi K₄[Fe(CN)₆ ]
   

K₄[Fe(CN)₆ ] 4K^ [Fe(CN)₆]^4
[Fe(CN)₆]^4 Fe^2 6CN^

3. 
   CuSO₄ 4NH₃ birikmani koordinatsion formulasi [Cu(NH₃ )₄ ]SO₄
   

[Cu(NH₃ )₄ ]SO₄ [Cu(NH₃ )₄ ]^2 SO₄^2
[Cu(NH ₃ ) ₄ ]^2 Cu ^2 4NH ₃

4. 
   2KJ _ZnJ ₂ birikmani koordinatsion formulasi K₂[ZnJ₄ ]
   

K₂[ZnJ₄] 2K^ [ZnJ ₄ ]^2
[ZnJ₄ ]^2 Zn ^24J^
20-masala. 1. [Ni(CN)₄ ]^2, 2. [Hg(CN)₄ ]^2, 3. [Cd(CN)₄ ]^2 kompleks
ionlarning beqarorlik konstantalari tegishli ravishda 3_10^16 ; 4,0_10^41 ;1,4_10^17 ga teng. Bu ionlardan qaysi biri eng barqaror? Bu ionlardagi kompleks hosil qiluvchining oksidlanish darajasini aniqlang.
Yechish. Ma’lumki kompleksninig beqarorlik konstantasi K_be katta bo’lsa ,
kompleks shuncha beqaror bo’ladi. ¹ _ -kompleksning barqarorlik konstantasi
K_be
deyiladi. Shuning uchun yuqoridagi ionlardan eng barqarori [Hg(CN)₄ ]^2, chunki bu ionning beqarorlik kostantasi - 4,0_10^41 qiymati eng kichikdir. Bu [Ni(CN)₄ ]^2, [Hg(CN)₄ ]^2, [Cd(CN)₄ ]^2 ionlardagi kompleks hosil qiluvchining oksidlanish darajasi +2 ga teng.
21-masala. Ushbu kompleks ionlarning 1. [HgJ₄ ]^2, 2. [Zn(CN)₄ ]^2, 3. [Cu(NH ₃ )₄ ]^2 , 4. [Ag(CH ₃COO)₂ ]^ beqarorlik konstantalarini matematik ifodalarini yozing. Bu ionlardagi kompleks hosil qiluvchilarning oksidlanish darajasi va koordinatsion sonini aniqlang.
Yechish.

² ion uchun K_be [Hg[HgJ^2]₄[]J_2^]⁴ , kompleks hosil qiluvchining 1. [HgJ₄ ] oksidlanish darajasi +2, koordinatsion soni esa 4 ga teng.
² ion uchun K ^{[Zn2][CN]4}

2. 
   [Zn(CN)4 ] ^ _be  [Zn(CN)₄ ]_2 , kompleks hosil qiluvchining
   

oksidlanish darajasi +2, koordinatsion soni esa 4 ga teng.

2. 
   [Cu(NH₃)₄]^2 ion uchun K_be ^[ [^CuCu²(^NH^][NH₃ )₄ ]³₂^]_⁴ , kompleks hosil qiluvchining oksidlanish darajasi +2, koordinatsion soni esa 4 ga teng.
   
3. 
   [Ag(CH₃COO)₂] ion uchun Kbe [ Ag][CH 3COO]2 , kompleks hosil [Ag(CH ₃COO)₂ ]
   

qiluvchining oksidlanish darajasi +1, koordinatsion soni esa 2 ga teng.
22-masala.Ushbu kompleks ionlarning [Ag(CN)₂ ]^, [Ag(NH₃)₂]^ 0,1 M eritmalaridagi beqarorlik konstantalari tegishli ravishda 1,0_10^21 ; 6,8_10^8 ga teng.
Qaysi eritmada Ag^ ionlari ko’p. Bu ionlarning beqarorlik konstantasining matematik ifodasini yozing.
Yechish. Ma’lumki kompleksninig beqarorlik konstantasi K_be katta
1 bo’lsa , kompleks shuncha beqaror bo’ladi. _ -kompleksning barqarorlik