Мавзу: Кириш

ПУЛНИНГ ФУНКЦИЯЛАРИ ВА ВАЗИФАЛАРИ



Асосий тушунчалар
Қиймат ўлчови
Муомала воситаси
Тўлов воситаси
Жамғарма тўплаш
Жаҳон пули

Узоқ тарихий даврлардан бошлаб пул ўзининг бошланғич беш функциясининг хусусиятларини бажариб келган, қиймат ўлчови, муомала воситаси, тўлов воситаси, жамғарма тўплаш ва Жаҳон пули. Улар доимий ривожланишда бўлган. Уларнинг моҳиятлари тарихий даврларда гох кўтарилиб гохида тушиб турган (айрим ҳолларда то “0” даражагача).

Пулнинг бошланғич вазифаларидан (функцияларидан) энг асосийлари қиймат ўлчови ва муомала воситаси бўлган.
Ҳозирги иқтисодий адабиётларда пулнинг вазифалари тўғрисида турли қарашлар мавжуд. Айрим иқтисодчи олимлар пулнинг 5 та вазифасини тан олсалар, айримлари 4 тасини, бошқалари эса фақат 3 тасини эътироф этадилар. Биз эса пулнинг барча вазифалари қиймат ўлчови, муомала воситаси, тўлов воситаси, жамғарма тўплаш ва жаҳон пули тўғрисида тўхталиб ўтамиз.

1. 
   Пул қиймат ўлчови.
   

Пулнинг қийматини билмокчимисан? қарз бериб кур. Бенжамин Франклин ўгитлари (Абдулла Аъзам Америка миллатининг отаси. Тафаккур, 2000 й. 3-сон.)

Аввал таъкидлаганимиздек, ҳар қандай товар меҳнат натижасида яратилади. Товарга сарфланган меҳнат миқдори унинг қийматини белгилайди. Пул эса барча товарларнинг қийматини белгилаш ва уларнинг баҳосини аниқлашда воситачи бўлиб хизмат қилади.

Товар қийматининг пулда ифодаланиши баҳо ёки нарх дейилади. Ана шу сабабли турмушда у ёки бу товарнинг қиймати дейилмайди, балки баҳоси ёки нархи деб айтилади. Товар қиймати қанча юқори бўлса, унинг баҳоси шунча қиммат ва аксинча, қанча паст бўлса, баҳоси шунча арзон бўлади.
Бозор иқтисодиёти шароитида товар баҳоси унинг қиймати асосида шаклланади, яъни товар баҳоси унинг қийматига тенг бўлиши керак. Аммо товар баҳосига унинг қийматидан ташқари жуда кўп омиллар, шу жумладан бозордаги талаб ва таклиф, рақобат, товарнинг фойдалилиги кабилар таъсир этади, яъни:

Бу омилларнинг бири товар баҳосини кўтарса, бошқаси пасайтиради. Масалан, қийматнинг пасайиши нархни арзонлаштиради, талабнинг ортиши эса уни қимматлаштиради. Фойдалиликнинг юқори бўлиши баланд нархни тақозо этса, рақобат кураши ҳамда таклифнинг кўпайиши уни пасайтиради.