Mavzu: Kirish darsning maqsadi

Mavzuga oid shakllantiriladigan kompetensiyalar:
a) tayanch kompetensiya(lar): TK1, TK2;
b) fanga oid kompetensiya(lar): FK1.
Dars turi: yangi tushuncha, bilimlarni shakllantiruvchi.
Dars uslubi: an’anaviy.
Dars jihozlari: darslik, tarixshunoslik atamalari lug‘ati, mavzuga oid ilmiy adabiyotlar, slaydlar, bukletlar, tarqatma materiallar, ko‘rgazmali qurollar (audio, video, fotolavhalar, jadvallar) jamlanmasi.

DARS REJASI
№	Darsning tarkibiy qismi (bosqichlari)	Ajratiladigan vaqt (reglament)
1	Tashkiliy qism	5 daqiqa
2	Ma’naviyat daqiqasi
3	O‘tilgan mavzuni takrorlash	5 daqiqa
4	Yangi mavzuni tushuntirish	25 daqiqa
5	Mustahkamlash	5 daqiqa
6	O‘quvchilarni baholash	5 daqiqa
7	Uyga vazifa berish

DARSNING BORISHI:
Tashkiliy qism: O‘quvchilar bilan salomlashib, sinf xonasining darsga tayyorlik darajasini tekshirish, davomatni aniqlash.
Ma’naviyat daqiqasi: O‘quvchilar bilan kunning muhim iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-ma’rifiy, axloqiy-tarbiyaviy yangiliklari xususida qisqacha suhbat tashkil etish, ularga nisbatan o‘quvchilarning mustaqil yondashuvini tinglash, bahs-munozara uyushtirish. Yangi mavzu bayoni: Davlat tuzumi. Usmoniylar imperiyasi so‘z yuritilayotgan davrda ham mutlaq monarxiya bo‘lib, O‘rta asrlarga xos harbiy davlat belgilari to‘la saqlanib qoldi. Davlatni huquqi hech narsa bilan cheklanmagan sulton boshqarar edi. Aynan uning zulmga asoslangan hokimiyati va yangilikni qabul qilishga mutlaqo tayyor emasligi jamiyat taraqqiyoti yo‘lidagi asosiy g‘ovga aylandi. Aholining ruhoniylardan boshqa barcha davlat xizmatchilari sultonning quli hisoblangan. To‘g‘ri, mamlakatda islohotlar o‘tkazishga urinishlar ham bo‘ldi. Biroq ular mutaassib din arboblari va mustamlakachi chet el davlatlarining qarshiligi tufayli amalga oshmay qolaverdi.
«Sharq masalasi». XVIII asr oxiriga kelib, Yevropaning kuchli davlatlari Usmoniylar imperiyasining zaiflashib qolganligidan foydalanib, uning mustamlaka hududlariga ko‘z olaytira boshladilar. Bu hududlar geografik va siyosiy jihatdan katta ahamiyatga ega, tabiiy boyliklarga, xomashyolarga boy o ‘lkalar edi.
Buyuk Britaniya, Fransiya, Avstriya va Rossiya hukmron doiralarining har biri bu o‘lkalardan mumkin qadar ko‘proq o‘ljani qo‘lga kiritishga intilardilar. Yevropa davlatlarining Usmoniylar imperiyasiga qaram o ‘lkalarni egallab olish uchun o‘zaro kurashi tarixga «Sharq masalasi» degan nom b ilan kirgan. Buyuk Britaniya va Fransiya imperiyani o‘z ta ’sirida tutishga urindilar.
Rossiya esa Turkiyaga qaram bo‘lgan Bolqon yarimorolida mustahkam o‘rnashib olishga va Qora dengizning Bosfor hamda Dardanell bo‘g‘ozla rin i, shuningdek, Istanbul shahrini qo‘lga kiritishga intilgan.
Sharq masalasining keskinlashuvi. Yevropaning taraqqiy etgan mamlakatlarida kapitalistik ishlab chiqarishning rivojlanishi yangi-yangi xomashyo o‘lkalariga bo‘lgan talabni yanada Turk askarlari XIX asr oshirib yubordiMuhammad Ali sulton qo‘shinini tor-mor etgach, Istanbul shahriga yo‘l ochildi. Sultonni halokatdan Rossiya saqlab qoldi.
Ikkinchidan , Muhammad Alining g‘alabasi uni qo‘llabquvvatlayotgan Fransiyaning ham g ‘alabasiga teng edi. Bunga yo‘l qo‘yishni istamagan Rossiya Turkiya sultoniga o‘z yordamini taklif qildi. Rossiya flotining tazyiqi bilan Muhammad Ali o‘z qo‘shinini Misrga qaytarib olib ketdi. Endi Rossiya — Turkiya o‘rtasida yaqinlashuv yuz bera boshladi. Bunga Buyuk Britaniya va Fransiya, tabiiyki, toqat qila olmas edi. Endi ular Muhammad Alini yanada kuchliroq qo‘llab-quvvatlay boshladilar.
Muhammad Ali esa o‘z hokimiyatini meros qilib qoldirish huquqini sultondan talab qildi. Bu talab yangi urush boshlanishiga bahona bo‘ldi. Urush yakuniga ko‘ra, 1840-yili Muhammad Ali Misr va Sudanni boshqarishni meros qilib qoldirish huquqini qo‘lga kiritdi. Imperiyaning yarimmustamlakaga aylanishi. Yevropa davlatlari Turkiya ichki ishlariga aralashishni tobora kuchaytirdilar. 1853-yili Rossiyaning Turkiyaga qaram o‘lkalarda mustahkamlanib olishga urinishlari ular o ‘rtasidagi urushni keltirib chiqardi.
Mustahkamlash: Darsning ushbu qismida o‘quvchilar dars yakunida quyida berilgan topshiriqlar va savollarga javob beradilar:
1. Usmoniylar imperiyasining davlat tuzumi haqida nimalarni bilib oldingiz?
2. «Sharq masalasi» qanday masala edi va u qay tariqa vujudga kelgan?