Mavzu: Kimyoviy elektr energiyasi manbalari Reja: Kirish

Akkumulyatorlarning belgilanishi
MDX davlatlarida akkumulyatorlar sobiq ittifoqda tasdiqlangan GOST 959- 91
asosida ishlab chiqariladi. 2003 yil iyul oyidan Rossiyada yangi standart GOST
959-2002 kiritilib, bu me’yoriy xujjatga ko‘ra akkumulyatorlar quyidagicha
belgilanadi:
- 6СТ-55АМЗ необслуживаемая
- birinchi raqam (6 yoki 3) batareyada ketma-ket ulangan akkumulyatorlar sonini
yoki uni nominal kuchlanishini (12 yoki 6 V) tavsiflaydi;
- keyingi ikkita harf (ST) batareyani vazifasini tavsiflaydi (ST- avtomobil
startyorni tok bilan ta’minlash uchun);
- uchinchi raqam (55) batareyaning amper-soat dagi nominal sig‘imini ko‘rsatadi;
- keyingi harf yoki raqamlar batareyani tuzilishi, unda ishlatilgan materiallar
haqida qo‘shimcha ma’lumot beradi. Masalan: A- umumiy qopqoqli, З- elektrolit
quyilgan va to‘la zaryadlangan, Э (T)- yaxlit qobiq ebonitdan (yoki termoplastdan)
tayyorlangan, M(Р) - separator materiali miplast (yoki mipor), П- polietilendan
tayyorlangan separator-konvert, «neobslujivaemaya» so‘zi – «xizmat
ko‘rsatilmaydigan» batareya.
Bundan tashqari batareyaning belgisi quyidagi ma’lumotlarni ham ko‘rsatishi
kerak:
- ishlab chiqargan korxonaning tovar belgisi;
- «+» va «−» qutblarining belgisi;
- tayyorlangan sanasi (ikkita raqam – oy, ikkita raqam – yil);
- batareyaning og‘irligi (agar og‘irligi 10 kg va undan ortiq bo‘lsa);
- nominal sig‘imi, amper-soat da; - nominal kuchlanishi, V da;
- sovuq aylantirish toki, A da.
Evropada ishlab chiqarilgan akkumulyator batareyalari besh raqamli (DIN
bo‘yicha) yoki to‘qqiz raqamli (ETN bo‘yicha) kodlar bilan belgilanadi. DIN va
ETN bo‘yicha birinchi uchta raqam batareyaning kuchlanishi va sig‘imi haqida
ma’lumot beradi.
6 V li batareyalar uchun birinchi uchta raqam (001 dan 499 gacha)
akkumulyator batareyasini 20 soatlik razryadlanishidagi nominal sig‘imiga mos
keladi. 12 V li batareyalarda esa sig‘imini aniqlash uchun birinchi uchta raqamdan
(501 dan 799 gacha) 500 sonini ayirish kerak.
Masalan “55565” (DIN) yoki “555065042” (ETN) belgisiga ega bo‘lgan
batareyaning sig‘imi 55 amper-soat ni tashkil qiladi. Agar 68032 yoki 68032100
bo‘lsa, mos ravishda batareyaning nominal sig‘imi 180 amper-soat bo‘ladi va
hokazo.
DIN bo‘yicha oxirgi koddagi ikkita raqam, ETN bo‘yicha esa ikkinchi uchta
raqam batareyani yasalish varianti chiqish qisqichlarining holati, mahkamlovchi
elementlar yoki qopqoq tuzilishiga oid ma’lumotlarni beradi.
ETN bo‘yicha to‘qqiz raqamli kod bilan belgilangan oxirgi uch raqam sovuq
aylantirish tokining 0,1 qiymatini ko‘rsatadi. Masalan, yuqorida keltirilgan to‘qqiz
raqamli kodga ega bo‘lgan batareyalarda (555 065 042, 680 032 100) sovuq
aylantirish toki mos ravishda 420 A va 1000A ni tashkil qiladi. “562 103 064” kodi
bilan belgilangan batareyaning nominal sig‘imi 62 amper-soat, sovuq aylantirish
toki esa 640A ni tashkil qiladi.
Amerika batareya ishlab chiqaruvchilar o‘zlarining mahsulotlarini SAE
standarti talablari asosida belgilaydilar. Belgi batareyaning tur va o‘lchamlar
guruhi va –18 0С dagi sovuq aylantirish tokini ifodalaydi. Masalan: A27500: 27-
guruh (306x173x225 mm), tok 500 A.