Mavzu: Kimyoviy bog’lanish va uning turlari. Modda tuzilishi Dars shiori: Har nechuk ilmdan eshitsang bir so’z, Uni tinmay o’rgan kechayu-kunduz. Imdan bir shu’la dilga tushgan on, Shunda bilursan

Atom orbitallarining sp2 gibridlanbishi

• Agar 1ta s- va 2ta p- (3ta p dan)orbitallar o’zaro gibridlansa; 1ta s+ 2ta p=3ta sp2 gibrid orbitallar hosil bo’ladi. Bu orbitallar fazoda teng tomonli tekis uchburchak ko’rinishda joylashib, ular orasidagi burchak 120˚ ni tashkil etadi. Bu gibridlanish hisobiga hosil bo’lgan kimyoviy bog’lanishli molekulalar va ionlarga misollar; BCl3,BF3,AlCl3,AlBr3, C2H4,(qoshbog’ hosil qilgan barcha uglerod atomlari).

Atom orbitallarining SP gibridlanishi

• C* (qo’zg’) - atomidagi 1 ta s va – 1ta p – (3 ta p dan) orbital o’zaro gidridlansa 1ta s+1 ta p=2ta sp gibrid orbitallar hosil bo’ladi va 2 ta p-orbital gidridlanishda ishtirok etmaydi,ular’’gantelsimon,, ko’rinishda qolaveradi. Hosil bo’lgan 2ta sp gibrid orbitallar fazoda bir-biriga nisbatan 180˚ burchak ostida joylashadi va ular ishtirokida hosil bo’lgan molekular chiziqsimon tuzilishi bo’ladi. Bularga BeCl2, BeF2, C2H2, Cu2C2,

Moddalar tuzilishi

• Qattiq moddalar ichki tuzilishga,ya’ni zarrachalarning bir- biriga nisbatan qanday tartibda joylashganligiga qarab kristall va amorf moddalar bo’ladi.
• Tabiatda amorf holatdagi moddalar kristall moddalar qaraganda kamroq uchraydi. Tabiiy va sun’iy smolalar doimo amorf hollarda bo’ladi. Amorf jismlarning eng tipik vakil odatdagi silikat shishadir, shu sababli amorf holatni shishasimon holat ham deb yuritiladi.
• Kristall holatning asosiy tashqi belgilari- moddaning aniq muayyan temperaturada suyuq holga o’tishi va tashqi muayyan geometrik shaklga ega bo’lishidir.
• Kristall panjaralar zarrachalarning fazoda joylashish xarakteri va zarrachalar orasidagi o’zaro ta’sir turiga qarab molekular,atomli ionli va metall panjaralarga bo’linadi.
• Molekular kristall panjarali moddalarda kristall panjara tugunlarida neytral molekulalar bo’ladi.
• Kristall panjaraning ikkinchi tipi ionli kristall panjaradir. Ionli kristall panjara tugunchalarida ionlar joylashgan bo’ladi.
• Deyarli barcha tuzlar, ba’zi oksidlar va asoslarning kristall panjaralari ionli bo’ladi.
• Atom kristall panjara hosil qilgan moddalarda panjara o’zaro puxta kovalent bog’lanish bilan bog’langan elektroneytral atamlarda tarkib topgan bo’ladi. Masalan,olmosning kristall panjarasi atom panjaradir. Unda har qaysi uglerod atomi boshqa to’rtta uglerod atomi bilan bog’langan.Kovalent bog’lanish ancha puxta bo’lganligi sababli, bunday kristall juda qattiq, suyuqlanish temperaturasi yuqori bo’ladi.
• Metall kristall panjarada musbat ionlar tebranma harakat holatida turadi: musbat ionlar orasida erkin elektronlar barcha yo’nalishlarida tartibsiz harakatda bo’ladi. Bu elektronlar panjara ichida bir ion ikkinchisi tamon bemalol siljib yurganligi sababli erkin elektronlar deyiladi. Metallarning elektr, issiqlik o’tkazuvchanligi, magnit xossalari va metallar uchun xos boshqa xususiyatlar ana shu erkin elektronlar tufaylidir.