Mavzu: Kimyoning asosiy tushunchalari va qonunlari

Miqdorga asoslanib formula topish.
1. 2,8543 g marganes oksid alyuminotermiya usuli bilan qaytarilganda, 1,806•10²² ta alyuminiy oksid hosil bo’ldi. Qaytarilgan oksid formulasini toping.
Yechimi:

_{Shunday reaksiya sodir bo’lgan. Bunda reaksiya natijasida ajralib chiqqan alyuminiy oksidi tarkibidagi kislorod massasi, boshlang’ich marganes oksidi tarkibidagi kislorod massasiga teng. Chunki Mn o’rnini Al olgani uchun O massasi o’zgarmaydi. Bu moddalar massasining saqlanish qonuni asosida tushintiriladi.
Al2O3
6,02•10}²³ _{dona tarkibida 48 g O bor.
1,806•10}²² _{x=1,44 g O bor.
Demak, 2,8543 g marganes oksidi tarkibida 1,44 g O bo’lsa, 2,8543g−1,44g=1,4143 g Mn bo’lgan. Bu birikmaning formulasini topamiz.}

1. 
   Mis va oltindan iborat 80 g qotishmadagi misning massa ulushi 65% bo’lsa, unga necha gramm oltin qo’shilganda Cu₃Au tarkibli birikma birikma olinadi?
   

Yechimi: Cu ning massasini topamiz. 80•0.65=52 g Cu, Au esa, 80-52=28 g.
Bu qoptishmaga qancha miqdorda Au qo’shsak, Cu₃Au tarkibli qotishmaga aylanadi.

_{Au to’g’ri kelar ekan. Bundan boshang’ich qotishmadagi qismni ayirsak, keyiongi qo’shiladigan qism kelib chiqadi. 53.35-28=25.35 g Au qo’shish kerak.}

2. 
   Mis va oltindan iborat 80 g qotishmasiga 25,35 gramm oltin qo’shilganda Cu₃Au tarkibli birikma olinadi, boshlang’ich qotishmadagi Cu va Au ning massa ulushini aniqlang?
   

Yechimi:

_{X=28 g Au
Qolgani 80-28=52 g Cu bor ekan.}


Karrali nisbatlar qonuni.
J.Dalton 1803-yilda karrali nisbatlar qonunini kashf qildi.
Agar ikki element bir-biri bilan bir necha kimyoviy birikma hosil qilsa, bu birikmalardagi bir elementning bir xil massasiga to'g'ri keluvchi boshqa element massalari o'zaro kichik butun sonlar nisbatida bo'ladi.
Bu qonuni quyidagi misollar orqali tushuntiramiz.
1. SO₂ va SO₃ birikmalari tarkibida bir xil massali oltingugurtga turli massali kislorod to’g’ri keladi. 32g S ga birinchi birikmada 32 g kislorod, ikkinchi birikmada esa 48 g kislorod to’g’ri keladi. Bu ikki birikma tarkibidagi kislorodlar nisbati 32:48 bo’lsa, sonlarni qisqartirsak 1:1.5 nisbatda bo’ladi.
2. Quyidagi birikmalarda bir xil massadagi azotga kislorod massalarining nisbati qanday o’zgaradi? N₂O, NO, N₂O₃, NO₂, N₂O₅.
N₂O birikmada 28 g azotga 16 g kislorod to’g’ri keladi. NO birikmada 14 g azotga 16 g kislorod, N₂O₃ birkmada 28 g azotga 48 g kislorod, NO₂ birikmada 14 g azotga 32 g kislorod, N₂O₅ birikmada 28 g azotga 80 g kislorod to’g’ri kelsa, 14 g massadagi azotga qanchadan kislorod to’g’ri kelishini hisoblab topamiz.
1-birikmada 14g azotga 8g kislorod,
2-birikmada 14g azotga 16g kislorod,
3-birikmada 14g azotga 24g kislorod,
4-birikmada 14g azotga 32g kislorod,
5-birkmada 14g azotga 40g kislorod to’g’ri keladi.
Kislorodlar nisbatini topsak, 8:16:24:32:40 bo’lsa, sonlarni qisqartirsak 1:2:3:4:5 nisbatda bo’ladi.