Mavzu: Kimyoning asosiy tushunchalari va qonunlari

Qattiq modda gaz va suyuqlikdan farq qilib, mexanik mustahkamlikka, aniq hajm va shaklga ega.

Suyuq va qattiq moddalarda atom va molekulalar orasidagi masofa gazlardagiga nisbatan ancha yaqin bo‘ladi. Gaz, suyuq, qattiq - moddaning agregat holatlaridir.
Moddaning holati harorat va bosimga bog‘liq. Suv 100°C dan yuqorida gaz (bug‘) holatda, 0°C dan 100°C gacha suyuq, 0°C dan quyi haroratda qattiq (muz) holatda bo‘ladi.
Holatning o‘zgarishi, masalan, muzning suvga aylanishi fizik o‘zgarishga misol bo‘ladi. Bunda yangi modda hosil bo‘lmaydi, namuna tarkibida o‘zgarish kuzatilmaydi.
Gazlar kabi oquvchan, shaklni oson o‘zgartirish xususiyatiga hamda qattiq moddalar kabi shaklga, qiyin siqiluvchan xossaga ega bo‘lish bilan suyuqliklar gazlar va qattiq moddalarga nisbatan oraliq holatni egallaydi.
Odatda moddalarga harorat va bosim kabi omillar ta’sir qilganda gaz suyuq qattiq holat ketma-ketligi kuzatiladi.
Ammo ayrim moddalar oraliq holat - suyuq holatini egallamasdan to‘g‘ridan to‘g‘ri gaz qattiq holat sxemasiga amal qiladi. Masalan, «quruq muz» - karbonat angidrid, yod, naftalin shunday xususiyatga ega.

• 
  Sublimatlanish - qattiq holatdan to‘g‘ridan to‘g‘ri gaz holatiga o‘tish hodisasidir.
  

Gaz holatidan to‘g‘ridan to‘g‘ri qattiq holatga o’tish depozitsiya deb ataladi.
Valentlik.
Valentlik deb – biror element atomi boshqa elementlar atomlarining aniq sonini biriktirib olish imkoniyatiga aytiladi.
Valentlik tushinchasini fanga birinchi bo’lib 1852-53 yillarda E.Franklend kiritgan. “Valentlik” so’zi “kuch” degan ma’noni anglatadi. Valentlik kimyoviy element atomi (ion) ga xos tushunchadir.
Valentlik – bir element atomining ayni molekula tarkibidagi boshqa element (yoki elementlar) atomi bilan hosil qilgan kimyoviy bog’lanishlar sonidir. Elementning valentligi kimyoviy bog’ hosil bo’lishida ishtirok etgan element atomi tashqi elektron qavatini to’ldirish uchun qabul qilib oladigan yoki beradigan elektronlar sonidir. Shu sababli, ko’pchilik hollarda elementning valentligi davriy jadvalda shu element joylashgan gruppa raqamiga qarab aniqlanadi. Shuni unutmaslik kerakki, molekula tarkibidagi barcha atomlarning valentliklari yig’indisi o’zaro teng bo’lishi, ya’ni molekula tarkibidagi har bir elementning valentligi to’yingan bo’lishi shart. Valentlikni valent elektronlar vujudga keltiradi.
Valent elektronlar deb – elementning tashqi pog’onasidagi elektronlariga aytiladi. Valent elektronlar soni asosiy guruhda joylashgan elementlarning guruh raqamiga teng bo’ladi. M-n: Bor (B) elementi III asosiy guruhda joylashgan, shuning uchun valent elektronlar soni 3 ga teng. Brom (Br) elementi VII asosiy guruhda joylashgan, shuning uchun valent elektronlar soni 7 ga teng. Ftor (F) elementi VII asosiy guruhda joylashgan, shuning uchun valent elektronlar soni 7 ga teng.
Valentlik odatda elment belgisining yuqorigi o’ng tomonida rim raqami bilan ko’rsatiladi:
Valentlik asosan, 2 xil: o’zgarmas va o’zgaruvchan bo’ladi.
Buni aniqlash uchun biz davriy sistemadagi gruppalarni bilib olishimiz zarur. Davriy sistemada gruppalar asosan 2 xil: asosiy va qo’shimcha gruppalardan iborat. Gruppalar soni 8 ta bo’lib quyidagicha valentlikni chiqaramiz.