Mavzu: Kimyoning asosiy tushunchalari va qonunlari

Mustaqil ishlash uchun:

1. 
   Cl₂O, Cl₂O₃, Cl₂O₅, Cl₂O₇ birkmalarida bir xil massadagi xlorga kislorod massalarining nisbati qanday o’zgaradi?
   

Moddalar massasining saqlanish qonuni.
Modda hech qachon yo'qolib ketmaydi va yo'qdan bor bo'lmaydi. Olamdagi moddalarning miqdori hamma vaqt o'zgarmasdan qoladi. «Bir yerda qancha materiya kamaysa, ikkinchi bir yerda shuncha materiya ortadi» degan fikrni miloddan 5 asr ilgari yunon faylasuflari aytib o'tgan edilar. XVII va XVIII asrning materialist faylasuflari bu fikrni hech qanday isbotga muhtoj bo'lmagan qonun, deb hisoblar edilar. Biroq o'sha zamondagi kimyogarlar bu qonunning kimyo uchun naqadar muhim ekanligini tushunmadilar va kimyoviy jarayonlarning miqdoriy tomoniga e'tibor bermadilar. Moddalar massasining saqlanish qonunini 1748-yilda rus olimi M.V.Lomonosov og'zi payvandlangan kolba retortada tajriba olib borib, bu hodisani izohlashga harakat qilgan. 1772-89-yillarda fransuz olimi A.Lavuaze ham yopiq idishda metallardan metall oksid olish tajribasini o’tkazdi va bunda tajribalarda umumiy massa o'zgarmasligini kuzatgan va bu o'ziga xos yangilik − yangi qonun ekanligini tushunib yetgan. Shunday qilib, tabiatning asosiy qonunlaridan biri − modda massasining saqlanish qonuni ochilgan. Bu qonunning ta’rifi quyidagicha:
• Kimyoviy reaksiyaga kirishayotgan moddalar massasining yig’indisi, reaksiya natijasida hosil bo’lgan moddalar massasning yig’ndisiga teng.
A.Lavuaze bu qonun asosida muhim xulosa chiqarib, reaksiyada qatnashayotgan har bir element atomi massasi reaksiya davomida o'zgarmasligini ta'kidlagan. Bu esa kimyoviy reaksiyada bir element atomining boshqa element atomiga aylanib ketmasligini bildiradi.
Lekin keyinchalik Robert Boyl modda massasining saqlanish qonuniga qarshi fikr bildirib, «kimyoviy reaksiyaga kirishayotgan moddalar massasining yig’indisi, reaksiya natijasida o’zgaradi» degan fikrni aytadi, bunga sabab u tajribani og’zi ochiq idishda olib boradi.
Reaksiya natijasida issiqlik ajraladigan bo’lsa, reasiya moddalar massasining saqlanish qonuniga bo’ysunmaydi. Bularga yadro reaksiyalari kiradi. Issiqlik chiqishi bilan boradigan reksialarda massaning kamayishini Eynishteyn formulasi orqali bilishimiz mumkin E=c²·m ga teng. Bu formula asosida massani topsak ko’rinishiga ega bo’ladi.
m- massaning kamayishi;
E- ajralib chiqgan energiya miqdori.
C- yorug’likning vakumdagi tezligi. (C=3·10⁸ m/s) ga teng. Formulada ko’rinib turibdiki energiya qancha ko’p chiqsa massa shuncha ko’p kamayadi. Demak katta energiya chiqadidan reasiyalar moddalar massasining saqlanish qonuniga bo’ysunmaydi.