Mavzu: kichik makatab yoShidagi bolalarda shaxslararo munosabatlar dinamikasi psixologik diagnostikasi va korreksiyaSI

Birinchi bosqich (10-11 yosh) o‗ziga munosabatni kashf qilishdan iborat  bo‗lib,  o‗zini shaxs 

sifatida his qilish va qathiy qarorga kelish bilan yakunlanadi. 

Ikkinchi bosqich (12-13 yosh) bir tomondan o‗zini shaxs sifatida tan olish, ikkinchi tomoadan 

o‗ziga salbiy munosabatda bo‗lishdir.  

---

 

14 

Uchinchi  bosqich  (14-15  yosh)  tezkorlik,  o‗zini-o‗zi  baholashga  moyillik  bilan  farqlanadi. 

Bolalarda  «Men  jamiyat  bilan»  nuqtai  nazari  ilk  bolaliq  kichik  maktab  yoshi,  katta  maktab  yoshi 

davrlarida  faol  va  keng  tus  oladi,  faoliyatning  amaliy-predmetli  jihatlari  jadal  o‗sish  jarayonida 

bo‗ladi.  Ularda  «Men  va  jamiyat»  nuqtai  nazari  vujudga  kelishi  maktabgacha  va  o‗smirlik 

davrlariga  to‗g‗ri  kelib,  ularning  ijtimoiy  xatti-harakat  normalarini,  qoidalarini  o‗zlashtirishlari  va 

boshqa shaxslar bilan munosabat o‗rnatishlari, o‗zaro muloqotga kirishishlari bilan ifodalanadi. Ana 

shu murakkab jtimoiy-psixologik harakatlarga asoslangan. D.I.Feldshtsin bolaning ijtimoiy o‗sishdagi 

jamiyatga  munosabatini  asosiy  (bosh)  va  oraliq  munosabatlarga  ajratadi.  Bolada  jamiyatga 

munosabatning  shakllanishi  ijtimoiylashuv,  individuallashuvning  tarkibiy  qismlarini  egallash  va  bir 

davrdan  ikkinchi  davrga  o‗tish  orqali  amalga  oshadi.  Asosiy  (bosh)  munosabat  -  insonning  kamol 

topishida keskin iljish nuqtalari paydo bo‗lishi, ichki sifat o‗zgarishlari vujudga kelishi va yangi 

xislatlar tarkib topishining mahsulidir. 

Shuni  alohida  tahkidlash  kerak-ki,  D.I.Feldshtsinning  yosh  davrlariga  ajratish  nazariyasi 

ontogenezdagi  barcha  psixologik  holat  va  fazilatlarni  ifodalash  imkoniyatiga  ega  emas,  ammo  u 

ta‘lim-tarbiyaning sifatini oshirishga ijobiy ta‘sir ko‗rsatishi bilgn amaliy ahamiyat kasb etadi. 

Umuman psixologlar tomonidan yosh davrlarini tabaqalashtirishning puxta ilmiy-metohologik 

negizga  ega  bo‗lgan  qator  nazariyalari  ishlab  chiqilgan.  Ular  ontogenetik  qonuniyatlarni  yoritishga 

katta hissa bo‗lib qo‗shildi, amaliy va nazariy muammolarni hal qilishda keng qo‗llanmoqda. Ammo 

hozir ontogenezni to‗la yoritishga xizmat qila oladigan nazariyani yaratish zarurati tug‗ildi. 

Rus    psixologiyasidagi  yosh  davrlarini  tabaqalash  muammosi  dastlab  L.S.Vigotskiy, 

P.P.Blonskiy,  B.G.Ananev  singari  yirik  psixologlarning  asarlarida  o‗z  aksini  topa  boshlagan. 

Keyinchalik bu muammo bilan shug‗ullanuvchilar  safi  kengayib  bordi.   

L.I.Bojovich  har  bir  bosqichni  psixologik  tavsiyalashda  unda  namoyon  bo‗ladigan 

o‗zgarishlarni,  bu  o‗zgarishlarning  sabablari,  omillari,  manbalari,  turtkilari,    mexanizmlarini  ham 

bayon qiladi. 

D.B.Elkonnnning  tasnifi  yetakchi  faoliyat(A.N.Leontev)  nazariyasiga,  har  qaysi  rivojlanish 

pallasida  faoliyatning  biror  ustunlik  qilishi  mumkinligiga  asoslanadi.  Yetakchi  faoliyatning  inson 

shaxs sifatida kamol topishidagi roli nazariyaning negizini tashkil qiladi. 

 

D.B.Elkonin yosh davrlarini quyidagi bosqichlarga ajratishni lozim topadi:  

go‗daklik davri - tug‗ilgandan 1 yoshgacha asosiy faoliyat - bevosita emotsional muloqot;  

ilk  bolalik  davri-  1  yoshdan  3  yoshgacha;  asosiy  faoliyat-predmet  bilan  nozik  harakatlar 

qilish; 

maktabgacha davr - 3 yoshdan 7 yoshgacha; asosiy faoliyat - rolli o‗yinlar; 

kichik maktab yoshi davri - 7 yoshdan 10 yoshgacha; asosiy faoliyat - o‗qish; 

kichik o‗smirlik davri - 10 yoshdan 15 yoshgacha: asosiy faoliyat - shaxsning intim muloqoti; 

---

 

15 

katta  o‗smirlik  yoki  ilk  o‗spirinlik  davri    16  yoshdan  17  yoshgacha;  asosiy  faoliyat  - 

o‗qish, kasb tanlash; 

D.B.Elkonin tasnifini, ko‗pchilik psixologlar mahqullashiga qaramay, unda ayrim munozarali 

jihatlar  ham  bor.  Umuman  esa  D.B.Elkoninning  mazkur  nazariyasi  psixologiya  fanida,  ayniqsa 

yosh davrlari psixologiyasida muhim o‗rin tutadi. 

---

 

16