Mavzu: kasb hunar kollejlarida o‘qituvchining kommmunikativ qobiliyati

Pedagogik  nutqning  funksiyalaridan  biri  -  bilimni  to‘liq  holda  berilishini 

ta’minlashdan iboratdir.  

O‘qituvchi  nutqining  kommunikativ  o‘ziga  xosligi  bilan  bilimni  o‘quvchilar 

tomonidan  qabo‘l  qilinishi  va  esda  qolishi  o‘rtasida  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  aloqa  bor.  Nutq 

buni ta’minlashi yoki qiynlashtirishi mumkin.  

O‘qituvchining  nutqi  faqat  axborot  berib  qolmay,  o‘quvchining  ongi,  sezgisiga 

ta’sir qilishi, ularni o‘ylash faoliyatiga undashi kerak.  

O‘qituvchi nutqi ikkinchidan o‘quvchining samarali o‘quv faoliyatini nutqi avvalo 

darsda samarali o‘quv eshituvchini ta’minlashi kerak.  

O‘quvchi o‘qituvchi nutqini eshita turib qator operatsiyalarni bajaradi: berilayottan 

axborotni  ko‘rgazmali  shaklda  aniqlashtiradi,  o‘zidagi  bilim  bilan  unga  munosabat 

bildiradi, eslab qoladi, nutq mantiqini, fikrlar rivojini ko‘zatib boradi.  

Ovoz  tonining  balandligi,  tovushning  yuqoriligi,  bir  xilda  gapirish  bolalarni 

charchatadi.  o‘quv  -  biluv  jarayonning  samarali  bo‘lishiga  darsda  o‘qituvchi  tanlagan 

kommunikativ  xulq  uslubi  ham  ta’sir  qiladi.  O‘qituvchi  ko‘pincha    "jim  o‘tir",  "o‘tir", 

"tugat",  "yop"  kabi  norozilikni  bildiruvchi  so‘zlarni  ishlatib  o‘quvchining  javobini 

bo‘ladi.  "Hap  doimgidek  hech  narsa  bilmaysan",  "sen  buni  qaerdan  ham  tushunarding" 

---

kabi gaplarni aytadiki, bo‘lar o‘qituvchi o‘quvchi munosabatini bo‘zilishiga, aqliy faollik 

pasayishiga, nopedagogik vaziyatlar paydo bo‘lishiga olib keladi.  

Pedagogik  nutqning  -  o‘qituvchi  o‘rtasidagi  mahsuldor  o‘zaro  munosabatni 

ta’minlashdan iborat. uchinchi funksiyasi 

O‘qituvchi  nutqi  o‘quvchi  -  o‘qituvchi  munosabatini  boshqarish  rolini  ham 

bajaradi.  Bu  erda  hamma  narsa  ahamiyagli:  o‘qituvchi  o‘quvchilarga  qanday  murojaat 

qiladi, salomlashadi, talablarini qanday qo‘yadi, qanday ogohlantiradi, xohishini qanday 

bayon  qiladi;  nutqi  impotensiyasi,  yuz  ifodasi,  qarashi,  ham  bolaga  ta’sir  ko‘rsatadi. 

Darsdan  tashqari  muloqotda  bo‘larning  ahamiyati  yanada  katga  bo‘ladi.  Ko‘p  narsa 

o‘qituvchining individual muloqot uslubiga ham (qurquvga asoslangan, o‘yinga, do‘stona 

aloqaga asoslangan), muloqot doirasidagi sotsial harakterlariga ham bog‘liq bo‘ladi.  

O‘qituvchi  nutqining  xususiyati  u  avvalo  o‘quvchilarga  qaratilgan  va 

yo‘naltirilgan  bo‘ladi.  o‘qituvchi  monologi  ham  o‘quvchilar  bilan  ichki  dialog  shaklida 

bo‘ladi.  Uning  nutqida  birgalikdagi  ish  uchun  gapirish  bo‘ladi:  "Birgalikda  o‘ylab 

ko‘raylik", "o‘ylaymanki, bu ishlar qiziqtiradi", "siz albatga esladingiz" va boshqalar.  

O‘qituvchi og‘zaki nutqining yana boshqa xususiyati, uning mazmuni o‘quvchilar 

tomondan ikki kanal orqali tovush va vizual yo‘l bilan qabo‘l qilinadi. Vizual harakatlar 

o‘qituvchi  nutqining  ta’sirchanligi,  ifodaliligini  oshiradi,  u  o‘qituvchining  kayfiyati 

haqida  ham  o‘quvchilarga  axborot  beradi.  SHuning  uchun  yosh  o‘qituvchi  muloqotda 

o‘zining tashqi ko‘rinishini boshqara olish ko‘nikmasini shakllantirishi kerak.  

Og‘zaki nutqning yana bir xususiyati uning improvizatsiya harakterida ekanligidir. 

Tajribali  o‘qituvchi  tekstga  yoki  konspektga  qaramasdan  gapiradi,  o‘quvchi  uni  tinglay 

turib, so‘z va ifodalar birdan tutilayotganligini ko‘radi. SHunday holat vujudga keladiki, 

go‘yoki  o‘qituvchi  bu  haqiqatni,  fikrlarini  birinchi  marta  o‘quvchilar  bilan 

ochayotgandek bo‘ladi.