мавзу. Жараёнли калькуляция қилиш усули соат Режа. Жараёнли калькуляцияга тавсиф бериш

2-жадвал
Маҳсулот бирлиги таннархи таҳлили

Харажатлар тури	Харажатлар			Шартли бирликлар, минг дона	Шартли бирликларда сарфланган харажатлар
	бошланғич заҳиралар, минг сўмда	жорий муддатдаги, минг сўмда	жами харажатлар, минг сўмда
Моддий харажатлар	600,0	3300,0	3900,0	60,0	0.55 сўм*
Қўшилган харажатлар	166,5	2700,0	2866,5	67,5	0.40 сўм*
Жами	766,5	6000,0	6766,5		0.95 сўм*

• 
  - 22.000 : 40.000 = 0.55
  

• 
  - 18.000 : 45.000 = 0.40
  

• 
  - 0.55 + 0.40 = 0.95
  

Маҳсулот таннархини жараёнли усулда ҳисоблашнинг якуний босқичида А цехдаги ярим фабрикатлар таннархи В цехидаги Асосий ишлаб чиқариш счётига ҳисобдан чиқарилади.

Бухгалтерия проводкаси қуйидагича бўлади:
В цехидаги ―Асосий ишлаб чиқариш 6541,5 минг сўм
А цехидаги ―Асосий ишлаб чиқариш 6541,5 минг сўм

Бухгалтерия ёзуви
Дебет	Кредит	Суммаси
2020-В	2020-А	6541,5 минг сўм

Шу жадвалнинг қуйи қисмидаги текширишнинг келтирилиш маъноси шундаки, агар текшириш натижасида тафовут, яъни четланишлар аниқланса, ишлаб чиқарилаётган бир дона миқдоридаги тайёр маҳсулот таннархи ўша миқдорга тўғриланади – корректировка қилинади.

3-жадвал
Маҳсулот бирлиги таннархи таҳлили

Кўрсаткичлар	Тайёр маҳсулот	Тугалланмаган ишлаб чиқариш
Бошланғич заҳиралар
Бошланғич қолдиқ, минг сўм	766,5
тугаллаш учун харажатлар (9 минг бирлик * 0,40 сўм)	360,0
ишлаб чиқарилиши ҳисобот даврида бошланган ва тугатилганлари (57 минг бирлик * 0, 95 сўм)	5415,0
Якуний заҳиралар
моддий харажатлар (2000 * 0,55 сўм)		165
қўшилган харажатлар (1000 * 0,40 сўм)		60
Жами	6541,5	225
Текшириш:
тайёр маҳсулот	6541,5
тугалланмаган ишлаб чиқариш	225,0
	6766,5

2. Эквивалент бирликларни ҳисоблаш.
Жараёнли калкуляциянинг бош масалаларидан бири ҳар бир бўлимдан чиқарилаётган маҳсулотнинг таннархини ҳамда бўлимда қолган маҳсулотнинг таннархини аниқлаш ҳисобланади. Агарда идентификацияланадиган сумма жараёндаги якунланган маҳсулот бирликларига оид бўлса, у ҳолда ҳисоблаш жараёни осон кечади. Лекин, заҳирадаги бирликлар қисман якунланган бўлса, у ҳолда жараёнли калкуляция тизими ишлов тўлиқ якунланган ва бошқа жараёнга чиқарилган маҳсулотлар ҳамда ишлов тўлиқ якунланмаган ва ишлаб чиқаришдан олинмаган бирликларни ажратиб олиши лозим бўлади.
Масалан, Davis Company бир хил турдаги қўғирчоқлар ишлаб чиқаради. Материалларга биринчи бўлимда ишлов берилади. Ишлов якунлангач иккинчи бўлимга ўтказилиб унда маҳсулотни тайёр кўринишга келтириш учун қўшимча ишлов берилади. Апрел ойи давомида биринчи бўлим 25,000 бирлик маҳсулот ишлаб чиқарди. Бошланғич қолдиқ мавжуд эмас. Бўлимнинг апрел ойидаги харажатлари қуйидагича:
Тўғридан-тўғри материал харажатлар 82,500 п.б.
Қайта ишлаш харажатлари 42,500
125,000 п.б.
Тайёр бўлган маҳсулот бирлигининг таннархи 125,000 п.б. / 25,000 = 5,00 п.б.га тенг бўлади. Агар бу кўрсаткич таннархини элементлари бўйича ҳисоблайдиган бўлсак, у ҳолда қуйидаги кўринишга эга бўлади:
Тўғридан-тўғри материал харажатлар 82,500 п.б. / 25,000 3,30 п.б.
Қайта ишлаш харажатлари 42,500 п.б. / 25,000 1,70
5,0 п.б.
Тасаввур қилайлик, апрел ойи давомида 25,000 бирликнинг ҳаммаси ҳам тайёр ҳолга келтирилмади. Мисол учун, 5000 бирлик маҳсулот апрел ойининг охиригача ушбу жараёнда тайёр ҳолатга келтирилмади. Барча тўғридан-тўғри харажатлар жараённинг бошида киритилган, фақат жараён сўнгида тайёр ҳолатга келтирилмаган 5000 бирлик маҳсулотга атиги 25% миқдоридагина қайта ишлаш харажатлари тўғри келади, яъни бу маҳсулотлар ¼ қисмгагина тайёр. Бундай ҳолатда ишлаб чиқариш жараёнида тайёр ҳолатга келган маҳсулотлар ҳамда ҳисобот ойининг охирида тугалланмаган ишлаб чиқариш сифатида қолган маҳсулот бирликларининг таннархи қанчага тенг бўлади? Бу заҳиралар таннархини аниқлашнинг бош масаласидир. Шу боис, жараёнли калкуляция тўлиқ якунланган ва ишлаб чиқаришдан олинган ҳамда қисман якунланган ва ишлаб чиқариш жараёни якунланмаган маҳсулотларнинг таннархини фарқлаган ҳолда ҳисоблаши лозим бўлади.
Ушбу масалаларга жавоб топишда жараёнли калкуляцияни қуйидаги бешта босқичга бўлиш мақсадга мувофиқдир:

•