Мавзу: жаҳон этнологиясининг асосий йўналишлари ва мактаблари

Mavzuning o`rganilganlik darajasi va yangiligi. etnologiya fanida vujudga kelgan asosiy yo`nalishlar, konsepsiya va maktablar shakllanishi, taraqqiyoti masalalarining ba’zi jihatlari S.A.Tokarev¹, S.V.Lur’e², A.A.Belik va Yu.V. Rezik³ singari etnograflar tadqiqotlarida yoritilgan.

Xususan, etnologiya fani darslik va o`quv qo`llanmalarida etnologiyaning maktab va yo`nalishlari haqida umumiy ma’lumotlarning keltirilishi bo`lajak mutaxassis talabalar uchun juda ahamiyatlidir.⁴ Ma’lumki, sobiq sovet tuzumi davrida etnopsixologiya “Burjua fani” hisoblanib, mazkur fanni o`rganishga e’tibor berilmagan. Mafkuraviy qarama-qarshiliklar mavjud bo`lganligi uchun Yu.V.Bromley, N.D.Jandildin, S.I.Korolev, S.A.Tokarev¹ kabi taniqli etnograf olimlar ham G`arbiy Yevropa va AQSHdagi etnopsixologiya sohasiga doir nazariyalarni faqat bir tomonlama, ya’ni “burjua sotsial psixologlari qarashlarining tanqidi” sifatida o`rganishga majbur bo`lganlar.

Bugungi kunda rivojlangan mamlakatlarda psixologik antropologiya deb nomlanuvchi fan aslida 1860-yildayoq M.Lotsarus va X.Shteyntallar tomonidan xalqlar psixologiyasini o`rganuvchi alohida soha sifatida ilgari surilgan.<sup>2</sup> Shuningdek, har bir xalqning o`ziga xos ruhiyatga ega ekanligi va bu ruhiyat xalqning o`zini anglashida hal qiluvchi ahamiyat kasb etishligi haqidagi g`oyalar dunyoning ko`plab etnoslari misolida V.Vundtning 10 tomlik “Xalqlar psixologiyasi” kitobida ilmiy asoslab berilgan.<sup>3</sup> Xususan, bugungi davrda zamonaviy etnologiya maktablari zamonaviy tadqiqotlarning ko`pchiligi endigina sivilizatsiyalarni qiyosiy o`rganish zarurligini ilgari surmoqdalar.<sup>4</sup> Markaziy Osiyo davlatlarida mustaqillikdan so`ng sivilizatsion yondashuv keng ommalashdi. O`zbekiston ijtimoiy fanlarida sivilizatsion yondashuvdan foydalanish masalasi ochiq qolmoqda.⁵

Ushbu bitiruv malakaviy ishning yangiligi shundaki, O`zbekistonda bugungi kunda etnologiya fanining zamonaviy konsepsiya, yondashuv, yo`nalishlari, xususida, fikr yuritilishidir.