Мавзу: жаҳон этнологиясининг асосий йўналишлари ва мактаблари

1.2.G`arbiy Yevropa va AQSHda sotsiologiya maktabi

va funksionalizm yo`nalishi

Yevropa mamlakatlari etnologiya fanida diffuzionizm yo`nalishi bilan bir vaqtda sotsiologiya maktabi ham shakllangan va u ilmiy jihatdan qaraganda diffuzionizmga nisbatan birmuncha sermahsul bo`lgan.

Agar, evolyutsionizm vakillari etnologiyaning asosini insonda, diffuzionistlar madaniyatda deb bilgan bo`lsalar, sotsiologiya maktabi vakillari jamiyatda deb hisoblaganlar. Ushbu yo`nalish vakillarining bunday xulosaga kelishlariga “jamiyatni oddiy individlarga kiritib bo`lmaydi”, -degan qarash ustuvorli sabab bo`lgan. Sotsiologiya maktabi vakillari fikriga binoan, jamiyat odamlar orasidagi ongli aloqalar natijasida tashkil topgan. Ushbu yo`nalishning asoschilaridan biri Emil Dyurkgeymdir.

Emil Dyurkgeym (1858-1917yy.) etnologiyada sotsiologiya yo`nalishining vatani Fransiya hisoblanadi. Emil Dyurkgeym XIX asrning oxirgi o`n yilligida etnologiyada yangi yo`nalish-sotsiologiya maktabiga asos solgan. ¹

Evolyutsionistlarga qarshi o`laroq, Dyurkgeym jamiyatni odamlarni o`rab turgan olamga moslashishi sifatida emas, balki yopiq statik tizim shaklida talqin qilgan. U jamiyatni sotsiologik faktlar orqali tadqiq qilish g`oyasini ilk bora taklif etib, fanga “ijtimoiy tur” terminini olib kirgan tadqiqotchidir. O`z navbatida, Dyurkgeym madaniyatni tasniflashda eng sodda jamoa ibtidoiy jamoani asos qilib olgan. Olimning fikricha, mazkur jamoa o`z tadqiqoti davomida murakkab jamoaviy tizimni bosib o`tib urug`ga aylangan. Keyinchalik undan qator jamoa, elat, xalq kabi yangi jamoa va uyushmalar paydo bo`ladi. SHunday qilib, Dyurkgeym mulohazalariga ko`ra har qanday jamoa ibtidoiy jamoaning murakkablashgan shakli hisoblanadi. Dyurkgeym g`oyalari uning qator shogirdlari tomonidan davom ettirilgan bo`lib, ular orasida eng mashhurlari sifatida M.Moss, K.Levi-Stross, M.Grane, L.Levi-Bryul’ tadqiqotlarini alohida ko`rsatib o`tmoq zarur.

Lyus’en Levi-Bryul (1857-1939 y) etnologiyadagi fransuz sotsiologiya maktabi vakillari orasida Lyus’en Levi-Bryul qarashlari alohida diqqatga sazovor g`oyalardan biri hisoblanadi. U o`z nuqtai nazarini «Ibtidoiy tafakkur» (1930) nomli asarida batafsil izohlashga harakat qilgan. Umuman olganda, sotsiologiya maktabining etakchi g`oyalari asosan quyidagilarda aks etgan;

-har bir jamiyatda mazkur jamiyatning muhim asosini tashkil etuvchi “jamoaviy tasavvurlar” mavjud;

-madaniyatning funksiyasi jamiyatni erkinlashtirish va odamlarni bir-biriga yaqinlashtirishdan iborat;

-bir jamiyatdan ikkinchisiga o`tish qiyin jarayon bo`lib, bu ravon tekis holda emas, balki sakrash yo`li bilan amalga oshadi.¹