Мавзу. Жаҳон динлари: буддизм ва христианлик Режа

православнинг 
ривожланиши 
жараѐнида 
15 
мустақил 
(автокефал) 
черковлари: 
Константинопол, Александрия, Антиохия, Қуддус, Рус, Грузия, Серб, Румин, 
Болгар, Кипр, Эллада, Албания, Польша, Чехословакия, Америка черковлари 
шаклланган. 
Ўзининг аҳамиятига кўра православ дунѐсида бешинчи бўлган, лекин 
тарафдорлари сони жиҳатидан биринчи бўлган рус православ черкови Х-ХI 
асрларда вужудга келган. Унинг пайдо бўлиши эндигина шаклланаѐтган 
феодал муносабатларни ҳимоя қилиш учун, янги ғояга муҳтож бўлган Киев 
давлатииинг ижтимоий-сиѐсий эҳтиѐжларини қондириш учун керак эди. 
Руснинг христианлашуви дарров амалга ошгаи ижтимоий жараѐн бўлмай, 
бир неча аср давом этган зиддиятли тарихий ҳодиса эди. 
Православнинг Марказий Осиѐ аҳолиси орасига кириб келиши ХVI-
ХIХ асрларга тўғри келади. Аввал савдо-сотиқ, кейин бу минтақа халқларини 
мустамлакага айлантиришдан иборат бўлган ҳарбий ҳаракатлар жараѐнида у 
кириб келган. 1870 йили Покровск монастири кошида миссионерлик 
жамияти ташкил қилинган. Жамият аъзолари маҳаллий миллатларга мансуб 
аҳоли орасида, гарчи жиддий натижаларга эга бўлмаган бўлса ҳам, 
христианлик билан боғлиқ катта тарғибот ишларини олиб борганлар. Шу 
максадда 1844 йили "Каромат кўрсатувчи Николайнинг хаѐт йўли" номли 
рисолани қирғиз тилига таржима қилдилар ва чоп этдилар, махсус диний 
мактаблар очилди. 1872 йили Рус православ черковига sкарашли Туркистон 
(кейинчалик Тошкент, Ўрта Осиѐ) епархиал бошқармалари очилди. 
Православ черкови ҳозирги кунда жамиятимизнинг юксалиши билан 
боғлиқ тадбирларни қўллаб-қувватламоқда, айникса диндорларни ахлоқий ва 
ватанпарварлик руҳида тарбиялаш борасидаги ўзининг режаларини ишлаб 
чиқмоқда. Бунда инсон шахсининг кадр-қимматини улуғлайдиган, оила 

---

асосини мустаҳкамлайдиган ва меҳнатга, бутун жамиятга нисбатан софдил ва 
виждонлилик руҳида бўлган муносабатларни қарор топтириш назарда 
тутилган. Черковнинг ички тартибини қайта қуришни амалга оширишга, 
черков ҳаѐтини янгилашга, руҳонийлар орасида учрайдиган муҳофазакорлик 
ва сусткашликларни бартараф қилишларга ҳам катта эътибор берилмокда. 
1988 йилда бўлиб ўтган рус православ черковининг минг йиллик санасини 
тантанавор, улуғвор нишонланиши, рус православ черковининг халқаро 
обрўсини кўтарилиб боришига таъсир этди. Муҳим санани нишонлаш билан 
боғлиқ бўлган тантаналар, байрамлар ва бошқа турли-туман тадбирлар 
руҳонийлар учун ўзларининг фақатгина илоҳиѐтчилик, черковнинг ички 
ҳаѐти ва тартиби билан боғланиб қолмади; балки жаҳонда, хусусан Осиѐ 
минтақаларида тинчлик учун кураш, ирқий камситишларга барҳам бериш, 
табиатни муҳофаза килиш, соғлиқни саклаш, демократик жараѐнларни 
ривожлантириш, жамиятда адолатли ҳаѐтни карор топтириш билан боғлиқ 
кўпгина масалаларни муҳокама қилиш учун фойдаландилар. Улуғ байрам 
кунлари диний эътиқод ва маросимчилик масалаларини ҳал қилишга ҳам 
қаратилди. 
Православ черкови кўп миллатли минтақада миллатлараро ва ҳар хил 
йўналишдаги динлар орасидаги муносабатларга диндорларни ахлоқий 
жиҳатдан тарбиялашга ва жамиятни маънавий жиҳатдан соғломлаштириш 
учун кўмаклашишларга алохида эътибор бермокда. Шунингдек у 
илоҳиѐтчиликка оид бўлган қарашлар системасининг айрим элементларида 
православдаги бошқа, шу қаторда ислом билан бир-бирига туташ бўлган 
умумий алоқаларни изламоқдалар; фан намояндалари ва жамоатчилик 
вакиллари билан алоқаларни ривожлантирмоқдалар. Улар православлар 
билан мусулмонлар диний бошқармалари ўртасидаги мулоқотларни 
ривожлантиришга қаратилган кўпгана йирик тантанали анжуманлар 
чақирилишининг ташаббускори бўлмоқдалар. 
Бундан ташқари рус православ черкови хайрия шаклидаги 
фаолиятларга, чунончи, ҳалок бўлган жангчиларга ѐдгорликлар ўрнатиш, 
урушда жабр кўрган байналмилалчи жангчилар соғлиқларини тиклаш, 
тинчлик ва болалар учун мўлжалланган жамғармаларии кўпайтириш ва шу 
кабиларга катта эътибор бермоқдалар. 
Православнинг ижтимоий, сиѐсий қарашларини ва диндорларнинг 
диний онглари билан боғлиқ ҳамма ўзгаришлар уларнинг дунѐқараш 
мавқеларини мажбуран ўзгартиришларига олиб бормайди. Зеро, русга 
христианлик кириб келишининг минг йиллигини тантанали тарзда байрам 
қилинишининг ўзи жамоатчиликнинг кенг доиралари орасида муайян 
таассурот қолдирди.