Mavzu: Jamiyat milliy mafkurasini shakllanishida oilaning ijtimoiy roli

1.2§.O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li 
 
O‘zbek modelining asosiy tamoyillari Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan 
mustaqillikning dastlabki yillarida ishlab chiqilgan. U jamiyatimiz hayotini har 
tomonlama isloh etish va bozor iqtisodiyotiga asoslangan erkin, adolatli demokratik 
davlat qurishning strategik yo‘lidir. Mamlakatimiz o‘zining ana shu maqsadlariga 
erishish uchun taraqqiyotning o‘ziga xos yo‘lini tanladi. Milliy istiqlol g‘oyasi ana 
shu yo‘ldan borayotgan xalqimizni pirovard maqsadlarga yetaklaydi, taraqqiyotning 
o‘zbek modelini amalga oshirishga yordam beradi. 
Taraqqiyot modeli
deb, muayyan davlat tomonidan bir ijtimoiy tuzumdan ikkinchi 
ijtimoiy tuzumga o‘tish yoki biron-bir jamiyatdagi umrini o‘tab bo‘lgan ijtimoiy 
munosabatlarni zamonaviy talablar asosida isloh etish borasida tanlab olingan 
rivojlanish yo‘liga aytiladi
4
. 
O‘zbekiston tanlab olgan taraqqiyot yo‘li bir tuzumdan ikkinchi tuzumga o‘tishni 
ta’minlab beradigan taraqqiyot modeliga misol bo‘la oladi. Dunyoda bu borada ancha 
tajriba to‘plangan. Masalan, yaponlarning Ikkinchi jahon urushidan keyingi 
taraqqiyot yo‘li davlat tuzumi – monarxiyani saqlab qolgan holda, jamiyatdagi 
hukmron munosabatlarni zamonaviy talablar asosida isloh etish modeliga misol bo‘la 
oladi. 
O‘zbekistonning sobiq ma’muriy buyruqbozlik tuzumidan bozor iqtisodiyoti 
munosabatlariga asoslangan erkin, demokratik jamiyatga o‘tishining o‘ziga xos va 
mos yo‘li – jahonda o‘zbek modeli deb tan olingan rivojlanish yo‘lidir. Uning asosiy 
mazmuni jamiyatni inqilobiy tarzda emas, balki bosqichma-bosqich, ya’ni tadrijiy 
ravishda isloh etishni nazarda tutadi. O‘zbek modeli o‘zining nazariy va amaliy 
jihatlariga ega. U nazariya, ya’ni ta’limot sifatida mamlakatimizning salohiyati va 
keng imkoniyatlaridan, tabiiy boyliklari, aholisining ongi, bilimi va yaratuvchilik 
mahoratidan kelib chiqqan holda rivojlantirish tamoyillarini belgilab beradi. Oddiy til 
bilan aytganda, o‘zbek modeli nazariy jihatdan bizning o‘zimizga xos va o‘zimizga 
mos yo‘limizni asoslaydi. 
4
Karimov I.A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni-xalq, millatni-millat qilishga xizmat etsin. –T.: «O‘zbekiston», 1998 y, 5-
b. 

---

14 
Amaliy faoliyat dasturi sifatida esa bu model islohotlarning huquqiy negizini yaratish 
va mustahkamlashga qaratilgan aniq siyosatni bugungi sivilizatsiya sharoitida qanday 
yuritish yo‘l yo‘riqlarini tavsiya etadi. Uning amaliy jihati boshqaruv, tashkilotchilik 
ishlari va aniq ijro mexanizmini o‘zida aks ettiradigan va ularning ijrosini 
ta’minlaydigan farmonlar, qarorlar, davlat dasturlarini qabul qilishni hamda 
investitsiya, soliq, moliya-kredit, iqtisodiy siyosatni amalga oshirishni nazarda tutadi. 
Xo‘sh, o‘zbek modelining afzalliklari va asosiy ustuvor xususiyatlari nimalardan 
iborat? 
O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, nafaqat o‘zining iqtisodiy taraqqiyot 
tamoyillarini, balki milliy davlatchilik asoslarini tiklash modelini ham ishlab chiqishi 
zarur edi. Shu bilan birga, milliy qadriyatlar, xalqning o‘zligi va g‘ururini qayta 
tiklash, rivojlantirishni ham talab qiladi. Bularning barchasi jamiyatning ijtimoiy-
sinfiy tuzilmasini tubdan yangilash va mustaqillik g‘oyalarini amalga oshirish uchun 
mutlaqo yangicha fikrlab, yangicha ish yuritadigan kadrlarni tarbiyalash zaruratini 
yuzaga keltirdi. 
Germaniya, Shvetsiya, Janubiy Koreya, Fransiya, Xitoy, yuqorida tilga olingan 
Yaponiya kabi mamlakatlarning taraqqiyot modellari ko‘proq iqtisodiy modellar edi. 
Ular siyosiy, ijtimoiy va madaniy hayotni tubdan yangilashni nazarda tutgan emas. 
Ushbu mamlakatlarning birortasida iqtisodiy islohotlar davrida milliy davlatchilik, 
madaniy meros va ona tilini tiklash singari masalalar dolzarb bo‘lmagan (faqat 
Janubiy Koreyada davlat qurilishi muhim ahamiyat kasb etgan). 
O‘zbek modeli esa yuqorida aytib o‘tganimizdek, jamiyatning barcha sohalarini 
birdek isloh etishga qaratilgan. U iqtisodiy munosabatlarni yangicha asosda 
rivojlantirish bilan birga, davlat qurilishi, jamiyatni demokratlashtirish, mulkdorlar 
sinfi va o‘rta biznesni shakllantirish kabi davlatchilik negizini tashkil etadigan 
masalalarni hal etishni nazarda tutadi. Bularning barchasi o‘zbek modelining o‘ziga 
xos ustuvor xususiyatlaridir. Bu modelni ishlab chiqishda taraqqiy topgan 
mamlakatlarning bozor munosabatlariga o‘tish tajribasi, mustaqillik uchun kurash 
yillaridagi tarixiy sinov va saboqlar, xalqimizning o‘ziga xos turmush tarzi va 
tafakkuri – barcha-barchasi hisobga olindi. Jamiyatni isloh etishning chuqur ilmiy 
asoslangan quyidagi besh tamoyili o‘zbek modelining asosida turadi. Birinchi 

---

15 
tamoyil: Iqtisodiyotning siyosatdan ustunligi. Iqtisodiy islohotlar hech qachon siyosat 
ortida qolmasligi kerak, ular biror mafkuraga bo‘ysundirilishi ham mumkin emas. 
Ichki va tashqi iqtisodiy munosabatlar mafkuradan xoli bo‘lishi lozim. 
Iqtisodiyotning siyosatdan ustunligi va mafkuradan xoliligi o‘zbek modelining asosiy 
tamoyilidir. Bu mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy siyosatning 
mazmun-mohiyatini aks ettiribgina qolmay, balki yurtimiz iqtisodiy hayotining 
yangiliklarga, ilg‘or tajribalar va oqilona tashabbuslarga ochiqligini ham ko‘rsatadi. 
Mazkur tamoyil iqtisodiy rivojlanishda ma’naviyatning ahamiyati nechog‘liq muhim 
ekanini ham nazarda tutadi.