Mavzu: Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi davrida bank kapitali va uning samaradorligini oshirish yo’llari

Bank kapitalini tartibga solishning muammolari. Hozirgi paytda bank kapitalini 

tartibga solish o‘tish davrida turibdi deyishimiz mumkin. Albatta, barcha banklar uchun 

kapitalning  minimal  miqdorini  o‘rnatishga  asoslangan  strategiya,  tartibga  solish 

organlari  uchun  boshqaruvning  eng  oson  usuli  hisoblanadi.  Ammo  kapitalning 

adekvatligini  ta’minlashning  bu  oddiy  usulida  ham  yuzaga  kelishi  mumkin  bo‘lgan 

muammolar  mavjud.  Kapitalning  minimal  miqdorini  o‘rnatish  tizimi  omonatchilar 

tomonidan  depozitlarni  ommaviy  tarzda  qaytarib  olish  (depozitlarini  yo‘qotayotgan 

bank  to‘lovga  qobil  bo‘lishiga  qaramasdan)  jarayonini  tezlashtirishi  mumkin.  Bu 

qanday  amalga  oshadi?  Mijozlar  bankning  kapitali  (bankning  kapitalizatsiya 

darajasining yetarli adekvatligi saqlangan holda ham) belgilangan darajadan kamayishi 

holatiga, depozitlarini likvidatsiya qilish bilan javob berishadi. 

Boshqa  muammo,  bank  faoliyatida  alohida  bankning  kapitalini  tavsiflovchi 

ko‘rsatkich  haqiqatda  nimani  anglatishi  mijozlar  tomonidan  to‘liq  tushinilmasligidir. 

Masalan, banklar o‘z kapitalining o‘rnatilgan minimal darajasiga ega bo‘lishi ularning 

ishonchliligidan dalolat bermaydi.     

Qo‘shimcha kapitalni jalb qilinishi masalalari. So‘nggi yillarda dunyoning barcha 

banklari  rivojlanishnii  ta’minlash  va  omonatchilir  riski  darajasini  kamaytirish  uchun 

qo‘shimcha  kapitalni  jalb  qilish  masalasiga  alohida  e’tibor  berishmoqda.  Qo‘shimcha 

kapitalga  bo‘lgan  talabning  oshishiga  bank  faoliyatini  davlat  tomonidan  tartibga 

solinishi va raqobat kurashining kuchayishi bilan bog‘liq bo‘lgan bir necha omillar o‘z 

ta’sirini o‘tkazdi.  

Eng asosiy  omillardan biri inflyatsiyadir  –  u bank  aktivlari  va passivlari  miqdorini 

ko‘paytirgan  holda  xususiy  kapital  miqdorini  kamaytirib  yuboradi.  Ikkinchi  omil 

sifatida  iqtisodiyotning  barqoror  holatda  emasligi  chiqadi,  chunki  u  bank 

daromadlarining  olinmasligi  riskini  ko‘paytiradi.  Harajatlarning  (ayniqsa  depozitlar 

bo‘yicha foiz to‘lovlarining) oshib borishi bank rivojlanishining bosh manbasi bo‘lgan 

foyda  darajasining  pasayishiga  olib  keladi.  Shuningdek,  energiya  manbalari  va 

ko‘chmas  mulk  baholari  dinamikasining  oshib  borishi  va  qayta  tartibga  solish 

jarayonidagi holatlar natijasida, kapital bozoridagi ko‘pchilik investorlar banklarni katta 

riskli muassasa deb baholashmoqda.  

Bank  faoliyatini  nazorat  qiluvchi  va  tartibga  soluvchi  organlar  banklardan  yangi 

xizmatlarni  joriy  qilish,  yangi  filiallarni  tashkil  etish  chog‘ida  bank  kapitalining 

minimal miqdorini shakllantirishga e’tiborni qaratishni qat’iy talab qilishmoqda. Yuqori 

kapitalizatsiya darajasidagi banklar yangi tarmoqlarga kirib borishmoqda va o‘z ta’siri 

doirasidagi  hududlarni  kengaytirib  borishmoqda.  «Kuchsiz»  kapitalga  ega  banklar 

tartibga  solishning  jiddiy  ta’sirini  his  qilgan  holda,  o‘z  faoliyatida  ma’lum 

chegaralanishlarga  rioya  qilishga  majburdirlar.  Kapital  bo‘yicha  tartibga  solishning 

zamirida «bank egalari o‘z tavakkali va riski ostida bankga ko‘proq mablag‘ qo‘yadilar, 

bu  esa  bankrotlik  ehtimoli  va  ortiqcha  riskni  kamaytiradi»  degan  tushuncha  yotadi. 

Natijada,  xususiy  kapital  bank  faoliyatini  qanchalik  ko‘p  miqdorda  ta’minlasa,  bank 

aksionerlari    bank  operatsiyalari  sifatini  nazorat  qilishga  shunchalik  ko‘p  e’tibor 

qilishadi.  Ammo  tartibga  solish  organlari  banklarga  chegarasiz  talablarni  qo‘yisha 

olishmaydi.  Kapital  hajmiga  qo‘yilgan  keragidan  ortiqcha    talablar,  iqtisodiy  o‘sishni 

---

ta’minlovchi,  banklarning  kreditlash  imkoniyatlarining  kuchsizlantirib  qo‘yishi 

mumkin.