Mavzu: Jahon amaliyotida auditning paydo bo`lishi va rivojlanishi tarixi Reja: Kirish

1-jadval.Standartlarning ahamiyati¹⁰
Keyingi yillarda O`zbekistonda auditorlik xizmatlari bozori rivojlanishining barqaror dinamikasi ko`zga tashlanmoqda. Auditorlik tashkilotlari mijozlar sonining ko`payishi va ular xizmatlari sifatining oshishi, auditorlik xizmatiga bo`lgan ehtiyojning yildan yilga oshib borayotganligi hozirgi vaqtda O`zbekistonda ushbu faoliyatni rivojlantirish va xalqaro standartlar asosida tashkil etish hamda o`tkazish zarurati borgan sari davr talabiga aylanib bormoqda .
Ma’lumki, hozirgi paytda auditorlik amaliyotida 43 ta xalqaro standartlar va ular asosida ishlab chiqilgan 21 ta auditning milliy standartlari (keyingi o`rinlarda AFMS) mavjud bo`lib, O`zbekistonda auditorlik faoliyatini xalqaro standartlarga muvofiqlashtirishga doir e’tiborga molik vazifalar oshirilishiga qaramay, XASni O`zbekiston auditorlik amaliyotiga joriy etish bilan bog`liq qator muammolar mavjud.
Oxirgi o`n yillikda dunyoda audit xizmatlari bozorining asosiy elementlaridan biri bu auditorlik amaliyotida XASni qo`llash amaliyoti bo`lib kelmoqda. Jumladan, so`nggi yillarda audit xizmatlari bozori MDHga a’zo davlatlar iqtisodiyotining ajralmas qismiga aylandi. Iqtisodiyotning istalgan segmenti kabi audit xizmatlari bozori ham ko`rsatkichlar tizimi bilan tavsiflanadi.
MDH davlatlarida XASni qo`llash muammolari

XASni joriy qilishning asosiy muammolari	Muaommkoning dolzarbligi(muhimligi)
	Past	O’rtacha	Yuqori
Audit bo`yicha kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash	Qozog`iston Respublikasi	Ozarbayjon,Belarus Respublikasi, Tojikiston, Rossiya Federasiya, O`zbekiston	Moldova
Moliyaviy manbalarning cheklanganligi	Tojikiston	Ozarbayjon,Belarus Respublikasi, O`zbekiston	Armaniston, Moldova Qirg`iziston,
Xalqaro buxgalterlar federasiyasining talablariga mos bo`lgan audit sifatini nazorat qilish		Ozarbayjon, Armaniston,Belarus Respublikasi, Qirg`iziston, O`zbekiston	Moldova, Federasiyasi Rossiya
XASning rus tiliga o`z vaqtida rasmiy tarjimasi yo`qligi			Belarus Qozog`iston, Rossiya O`zbekiston Respublikasi, Qirg`iziston, Federasiyasi,
XASning ayrim Qoidalarining milliy normativ huquqiy aktlarga mos emasligi	Tojikiston O`zbekiston	Belarus Respublikasi

Yuqoridagi jadval ma’lumotlaridan ko`rinadiki, MDHga a’zo davlatlar auditorlik amaliyotida XASni joriy qilish va qo`llash jarayonida bir qator umumiy muammolarga duch kelishdi. Jumladan, institusional, tashkiliy-huquqiy, moliyaviy, kadrlar tayyorlash va boshqa uslubiy muammolar mavjud. O`z navbatida mazkur muammolarni echish tom ma’noda XASni qo`llashda o`zaro hamkorlikni amalga oshirish imkonini beradi. MDHga a’zo davlatlarda XAS talablarini joriy qilishdagi asosiy muammo bu - XAS talablari asosida auditorlik tekshiruvlarini tashkil etish masalasi hisoblanadi. Aynan malakali auditorlik institutlari bunday nazoratni tashkil qiladilar va amalga oshiradilar.¹¹

Xulosa
Audit, turli qarashlarga ko'ra, uzoq vaqtdan beri davlatlar iqtisodiy hayotida muhim rol o'ynagan. Rivojlanishning hozirgi bosqichida audit nafaqat moliyaviy nazorat shakli, balki korxonaning o'zida buxgalteriya hisobi va boshqaruvi tuzilmasini takomillashtirishning yaxshi vositasidir. Bugungi kunga qadar O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi 7000 ta auditorlik litsenziyasini berdi, ulardan 800 tasi individual auditorlar uchun, qolganlari esa kompaniyalar uchun. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining ma'lumotlariga ko'ra, auditorlik tashkilotlarining yarmidan ko'pi haqiqatda ishlaydi. 38 500 ga yaqin malaka sertifikatlari olindi. Auditor uchun asosiy narsa nom va uning obro'si bo'lib, ular yillar davomida erishiladi, shuning uchun bozorning asosiy ishtirokchilari, bozorning birinchi yuzligi yillar davomida sezilarli o'zgarishlarga duch kelmadi. Auditorlarning malakasi tajriba orttirish va litsenziya olish uchun talablarni kuchaytirish bilan ortadi. Auditorlar uyushmalari tuziladi. Maxsus standartlar ishlab chiqilmoqda. Shu bilan birga, butun bozor uning rivojlanishiga to'sqinlik qiluvchi va samaradorligini pasaytiruvchi qator muammolarni boshdan kechirmoqda. Bozor ishtirokchilari o'rtasidagi kuchli raqobat, ularning ba'zilari o'z xizmatlari uchun narxlarni keskin pasaytira boshlashlariga olib keladi. Shunday qilib, ular ko'pincha kamroq pul evaziga auditor imzosini olishni xohlaydigan mijozlarning yo'l-yo'riqlariga ergashadilar. Xizmatlar narxining asossiz pasayishi ularning sifatining pasayishiga olib keladi. Barcha moliyaviy (buxgalteriya) hisobotlarini batafsil va puxta tahlil qilish o'rniga, vijdonsiz auditor tafsilotlarga kirmasdan, yuzaki baholash asosida o'zining ijobiy xulosasini berishi yoki umuman audit o'tkazmasligi mumkin. Bu, sof ko'rinishida, bozor va uning ishtirokchilariga katta zarar etkazadigan, auditorlik tashkilotining obro'sini pasaytiradigan "qora" auditdir. Audit ham davlat, ham xo'jalik yurituvchi sub'ektlar uchun zarur, shuning uchun davlat tomonidan ushbu masala bo'yicha siyosat ishlab chiqish, shuningdek, xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning rivojlanishi va foyda keltirishi uchun nazoratni yaxshilash va yordam berish uchun zarur qonun hujjatlarini qabul qilish muhim va zarurdir. Mamlakat. Ushbu davr mobaynida me'yoriy-huquqiy baza to'g'ri shakllantirilmagan, ammo "O’zbekiston Respublikasida audit o'tkazishning vaqtinchalik qoidalari" kabi me'yoriy hujjatlarning paydo bo'lishi bilan, O’zbekiston Respublikasi Hukumatining "O’zbekiston Respublikasi Hukumatining "O’zbekiston Respublikasida audit o'tkazish to'g'risida"gi qarorini tasdiqlash to'g'risida"gi qarori. Auditni tartibga solish bo'yicha me'yoriy hujjatlar", O’zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyati qoidalari (standartlari), O’zbekiston Respublikasida audit sifat jihatidan yangi rivojlanish bosqichiga ko'tarildi. Hozirgi vaqtda Rossiyada auditorlik xizmatlari bozori shakllangan deb aytishimiz mumkin. Aytish mumkinki, so'nggi 10 yil ichida auditorlik xizmatlari bozori iqtisodiyotning ancha barqaror va talabchan sektoriga aylandi. Har yili O’zbekiston Respublikasida ko'rsatiladigan auditorlik xizmatlari hajmi 30-40% ga oshadi. Shuningdek, auditni bozorning ancha konservativ sektori sifatida tavsiflash mumkin. Bajarilgan ishlar natijalarini sarhisob qilsak, kelgusi 2-3 yil ichida O’zbekistonda audit bozori sezilarli o'zgarishlarga duch kelishini tahlil qilish mumkin. Asosiy tendentsiyalar - qo'shilish va qo'shib olish yo'li bilan auditorlik tashkilotlarining birlashishi; auditorlik xizmatlari sifati va shunga mos ravishda ushbu xizmatlar narxining o'sishi, xalqaro brendlar ostida faoliyat yurituvchi milliy auditorlik tarmoqlarining faol rivojlanishi va bozorda ustunligi Ushbu kurs ishining asosiy maqsadiga kelsak, u yakunlandi, ya'ni audit tushunchasi ochib berildi, uning maqsad va vazifalari belgilandi, audit turlari ko'rib chiqildi. Natijada, shuni aytishimiz mumkinki, zamonaviy korxona o'z moliyaviy hisobotlarining auditini o'tkazishi kerak, hatto bu qonunda nazarda tutilmagan bo'lsa ham, ya'ni tashabbuskor audit o'tkazish. Ichki auditning ahamiyati haqida qo'shimcha qilish kerak, ya'ni ichki audit nafaqat tashkilotning o'zi faoliyati to'g'risida ma'lumot beradi, balki menejerlar hisobotlarining to'g'riligi va ishonchliligini tasdiqlaydi. Ichki audit ma'lumotlaridan foydalangan holda korxona rahbariyati korxona ichida kerakli o'zgarishlarni tez va o'z vaqtida amalga oshirishi mumkin. Xulosa qilib shuni ta'kidlashni istardimki, audit tashkilotning dolzarb muammolarini hal qilish, moliyaviy ahvolini mustahkamlash va uni yanada rivojlantirish uchun tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda.