Мавзу: ix-xiiасрлардаги ўрта осиё мутафаккирларининг иқтисодий ғоялари

асосий асари

• Ибн Холдуннинг иқтисодий қарашлари. Иқтисодий фикрларнинг ривожланишида араб мутафаккири Ибн Холдуннинг (1332–1406) ҳиссаси бениҳоя катта. У Тунисда зодагонлар оиласида туғилган. Унинг асосий асари «Китоб-ул-ибар» («Ибратли мисоллар китоби»-1370 й.)
• Ибн Холдун ижтимоий ривожланишнинг умумий қонуниятларини кўрсатиб беришга ҳаракат қилди. Унинг фикрича, тарихий жараён асосини кишилик жамиятининг ривожланиши ташкил етади. Дастлаб одамлар ёввойи ҳолатда бўлган. Кейинчалик кишилик жамияти табиат дунёсидан ажралиб чиққач, ўз ривожланишида икки босқични босиб ўтади: «примитив» ва «цивилизация». Уларнинг бири иккинчисидан «одамлар яшаш воситаларини қандай топа олиши» билан ажралиб туради. Биринчи босқичда одамлар, асосан, деҳқончилик ва чорвачилик билан шуғулланган бўлсалар, иккинчи босқичда, олимнинг фикрича, уларга ҳунармандчилик, савдо, илм ва санъат қўшилади.

асосий иқтисодий ғоялари

1

У: “Бозор баҳоси шаклланишининг бир қанча қонуниятларини таърифлаб, солиқлар ва ҳар хил йиғимлар товар қийматининг ошишига олиб келувчи омил ҳисобланади”, – деб кўрсатиб берди.
Ибн Холдун бозорнинг рағбатлантирувчи аҳамиятини билган: бозор механизми ишлаб чиқарувчиларни меҳнат унумдорлигини оширишга ва маҳсулот сифатини яхшилашга мажбур этади.
Ибн Холдун пулни хўжалик ҳаётининг муҳим унсури деб ҳисоблади ва пул вазифасини худо томонидан яратилган металлар ичида - олтин ва кумуш бажаришини маъқуллади. Унинг фикрича, пул «барча сотиб олинадиган» буюмлардаги инсон меҳнатининг миқдорий мазмунини акс эттиради.
У
Ибн Холдун (1332-1405 й.)
Хулоса сифатида

• Ижтимоий ривожланишнинг умумий қонуниятлари, тарихий жараён асосини кишилик жамиятининг ривожланиши ташкил этиши тўғрисида фикр юритилади;
• солиқларнинг зарурлиги уқтирилади, солиқлар яна аҳолининг ўзига қайтиб келиши, уларни фақат давлат, айрим ҳукмдорлар фойдасига йиғиш жамиятнинг таназзулга олиб келиши айтилади;
• ишлаб чиқариш фаолиятига катта эътибор берилиб, жамият моддий қийматлар ишлаб чиқарувчилар жамоасидан иборат деб кўрсатилади;
• одамнинг келиб чиқишида меҳнатнинг ўрни, ҳунармандчилик, фан ва санъатнинг ривожи бевосита меҳнат унумдорлигининг ўсиши билан боғлиқлиги айтиб ўтилади;
• меҳнат турларининг фарқланиши, яъни “оддий”, “мураккаб”, “зарурий ва қўшимча меҳнат” турлари тўғрисидаги фикрлар илгари сурилади;
• товарларни айирбошлаш, асосан, уларни ишлаб чиқаришга кетган меҳнат миқдорига мувофиқ амалга оширилиши ғояси илгари сурилади;
• бозорнинг рағбатлантирувчи роли тўғрисида фикр юритилади.