Mavzu: Islomiy moliyaning rivojlanish tarixi

Yettinchi qoida: Harom uchun hiyla ishlatish ham harom.
Gohida insonlar nomaqbul ishlarni shariat pardasi bilan berkitmoqchi bo‘lishadi. Masalan, bir kishi riboga qarz bermoqchi bo‘ladi, lekin bu ish shariatda mumkin emas. Shunda u maqsadiga shariatda joiz bo‘lgan ko‘rinishda erishmoqchi bo‘ladi va hiyla ishlatadi: buyumini birovga nasiyaga sotadi-da, o‘zi yana o‘sha buyumni undan naqdga arzonroq narxda sotib oladi. Natijada u ham buyumga, ham qo‘shimcha foydaga ega bo‘ladi. Bu ish zohirda savdoga o‘xshasa-da, botinda – aslida ribodir. Shuning uchun bunday hiyla ishlatish mutlaqo joiz emas.
Sakkizinchi qoida: Yaxshi niyat haromni mutlaqo poklamaydi.
Alloh taolo faqatgina xolis va to‘g‘ri bo‘lgan amalni qabul qiladi. Xolislik faqat Allohning roziligi ko‘zlanganda, to‘g‘rilik esa sunnatga muvofiq bajarilganda yuzaga chiqadi. Niyat xolis-u, sunnatga xilof va aksincha, sunnatga muvofiq-u, xolis bo‘lmagan amal qabul qilinmaydi. Masalan, undan tushgan foydani yetimlar
ga sarflash niyati bilan sudxo‘rlik qilib bo‘lmaydi. Niyati yaxshi, ammo uni shariatga zid yo‘l bilan amalga oshirmoqchi. Niyatning yaxshiligi harom amalni qilishga bahona bo‘lolmaydi.
To‘qqizinchi qoida: Shubhalardan saqlanish yaxshidir.
Chunki shubhadan saqlanmagan odamda haromni ham qilishga jur’at paydo bo‘ladi. No‘mon ibn Bashir roziyallohu anhudan qilingan rivoyatda Nabiy sollallohu alayhi va sallam: “Albatta, halol ham, harom ham ochiq-oydindir. Ikkovining orasida esa shubhali narsalar bor. U (shubhali) narsalarni odamlarning ko‘plari bilmaslar. Bas, kim shubhalardan saqlansa, dini va obro‘sini saqlagan bo‘ladi. Kim shubhalarga tushsa, haromga tushadi…”, deganlar (Imom Buxoriy rivoyati).
O‘ninchi qoida: Harom hammaga birdek harom.
Shar’iy hukmlar barchaga birdek barobardir. Hech kim istisno yoki alohida imtiyozga ega emas. Hukmlar ma’lum toi falargagina xoslab qo‘yilmagan.
O‘n birinchi qoida: Birovlarning zarari evaziga foyda ko‘rish ham harom.
Gohida inson birovlarning zarar ko‘rishi evaziga mol orttirib, foyda ko‘rishi mumkin. Mol topishdagi eng katta qoida shuki, hamma tomonlar uchun manfaatli bo‘lmagan kasb halol bo‘lmaydi. Shuning uchun ham ribo harom qilingan. Chunki u bir tomon foyda, ikkinchi tomon zarar ko‘rishi ustiga quriladi. Dinda esa zarar ko‘rish ham, zarar yetkazish ham yo‘q.