Mavzu: Islomiy moliyaning rivojlanish tarixi

Uchinchi qoida: Halolni harom, haromni halol, deyish katta gunohlarning kattasidir.
Mo‘min biror narsani harom deyishdan avval uni yaxshilab o‘rganib chiqishi lozim. Shuning uchun ham o‘tgan solih zotlar toki uning haromligiga ochiq-ravshan dalolat qiladigan qat’iy va aniq hujjat sobit bo‘lmagunicha, biror ishga haromlik sifatini berishdan yiroq bo‘lishgan. Bundan boshqa holatlarda “yoqtirmayman”, “yomon ko‘raman”, “makruh bo‘lsa kerak” kabi iboralarni ishlatishgan, xolos.
To‘rtinchi qoida: Alloh taolo bandalariga rahmat o‘laroq, halolning ham, haromning ham illatini bayon qilib qo‘ydi.
Albatta, Alloh taolo bandalariga nimani buyurgan va nimani man qilgan bo‘lsa, uning sababini ham bildirib qo‘ydi. Aslida U zot biror sabab-illatsiz bandalariga xohlagan ishini buyurib, xohlagan ishini man qilishi ham mumkin edi. Lekin bandalariga rahm qilib ularni bayon qilib berdi. Ya’ni, nimani halol qilib, nimani harom qilgan bo‘lsa, barchasi biz bandalarning manfaati uchun ekanini ta’kidlab qo‘ydi. Masalan, Alloh taolo «… namozni barkamol ado eting!» deb buyuradi. Nega? Chunki «Albatta, namoz fahsh va yomon ishlardan qaytarur» (“Ankabut” surasi, 45-oyat). Alloh taolo nega «Zinoga yaqinlashmangiz!» deb amr qildi? «Chunki u fahsh va yomon yo‘ldir» (“Isro” surasi, 32-oyat). Nega cho‘chqa go‘shti harom qilindi? Chunki «U, albatta, palid(dir)» (“An’om” surasi, 145-oyat).
Beshinchi qoida: Halolda haromdan behojat qilish bor.
Alloh taolo insonga qanday shahvat bergan bo‘lmasin, albatta, uni qondirish uchun pokiza yo‘lni ham yaratib qo‘ygan. Islomda insonlarni mahrum qilish yo‘q, balki maqsadga o‘zgalarning haqini poymol qilmagan holda, halol va pokiza yo‘l bilan yetishni talab qiladi. Jinsiy maylni uylanish, mol-dunyo shahvatini halol ishlab, kasb qilish orqali qondirish mumkin. Boshqa ehtiyojlar ham xuddi shunday halol yo‘l bilan qondiriladi. Shu jihatdan haromga yurishning hojati yo‘q.
Oltinchi qoida: Haromga olib boradigan narsa ham harom.
Ma’lumki, nomahram bilan pinhona suhbatlashish, u bilan xilvatda yolg‘iz qolish, ushlash harom hisoblanadi. Nega? Chunki bu ishlarning hammasi Alloh harom qilgan zinoga olib boradi. Shu ma’noga ko‘ra, haromga vosita bo‘ladigan ishlarga ham haromlik hukmi beriladi.