Мавзу: Қишлоқ хўжалигида экинларни алмашлаб экишнинг иқтисодий самарадорлиги

Ertapishar navlar – Chillaki, Bobur, Mars-1, Andijon-4, Zamin-1, Kuma, Yesaul, 

Omad, Matonat, Selyanka. 

О‘rtapishar navlar – Kroshka, Tanya, Pamyat, Nota, Krasnodarskaya-99, Andijon-

2, Moskvich, Kupava, NikoniY.  

Kechpishar navlar – Polovchanka, Andijon-1, Durdona, Vostorg, Fortuna. 

 

3-jadval 

Ekish muddatlarini tо‘g‘ri belgilash 

 

T.r. 

Mintaqalar 

Maqbul ekish maddatlari 

1 

Qoraqalpog‗iston Respublikasi 

1.IX.-1.X. 

2 

Andijon viloyati 

15.IX.-20.X. 

3 

Buxoro viloyati 

15.IX.-20.X. 

4 

Jizzax viloyati 

15.IX.-20.X. 

5 

Qashqadaryo viloyati 

15.IX.-20.X. 

6 

Namangan viloyati 

15.IX.-20.X. 

7 

Navoyi viloyati 

15.IX.-20.X. 

8 

Samarqand viloyati 

15.IX.-20.X. 

9 

Sirdaryo viloyati 

15.IX.-20.X. 

10 

Surxondaryo viloyati 

15.IX.-20.X. 

11 

Toshkent viloyati 

15.IX.-20.X. 

12 

Farg‗ona viloyati 

15.IX.-20.X. 

13 

Xorazm viloyati 

1.IX.-1.X. 

 

4. Ekish meyorlarini belgilash 

•  Ekish  meyori  urug‗  unuvchanligi  hamda  1000  dona  don  vaznini  hisobga  olgan 

xolda belgilanadi 

•  Ekish muddatiga qarab: 

              Erta  muddatlarda  gektariga  4,0  mln  unuvchan  urug‗  ya‘ni  200  kg.  hisobida 

belgilanadi. 

              О‘rta  muddatlarda  gektariga  4,5  mln  unuvchan  urug‗  ya‘ni  220  kg.  hisobida 

belgilanadi.   

              Kechki muddatlarda gektariga 5,0 mln unuvchan urug‗ ya‘ni 240 kg. hisobida 

belgilanadi.   

•  G‗о‗za qator orasiga ekishda urug‗ sarfi 10-15 foizga oshiriladi. 

 

---

 

12 

 

 

 

 

4-jadval 

Ekish meyorini aniqlashda quyidagi jadvaldan foydalanish mumkin, gektariga kg. 

hisobida 

1000 dona 

donning 

vazni, gr. 

Gektariga 3 mln, 

yoki 1 kv.m.da 

300 dona urug‗ 

Gektariga 4 mln, 

yoki 1 kv.m.da 

400 dona urug‗ 

Gektariga 5 mln, 

yoki 1 kv.m.da 500 

dona urug‗ 

Gektariga 6 mln, 

yoki 1 kv.m.da 

600 dona urug‗ 

38 

114 

152 

190 

228 

39 

117 

156 

195 

234 

40 

120 

160 

200 

240 

41 

123 

164 

205 

246 

42 

126 

168 

210 

252 

43 

129 

172 

215 

258 

44 

132 

176 

220 

264 

45 

135 

180 

225 

270 

46 

138 

184 

230 

276 

47 

141 

188 

235 

282 

48 

144 

192 

240 

288 

49 

147 

196 

245 

294 

50 

150 

200 

250 

300 

 

G‗allachilikda  ham  о‗tgan  yillarda  bir  qator  yutuqlarga  erishildi.  Jumladan,  yalpi 

hosil 2004 yilda 4 mln 985 ming tonnani tashkil qilgan bо‗lsa, 2009 yilda bu kо‗rsatkich 

1  mln  221  ming  tonnaga  oshib,  6  mln  171  ming  tonnani  tashkil  etdi  yoki  shu  yillar 

davomida  21,7  foizga  ortdi.  2004-2009  yillar  davomida  g‗alla  hosildorligi  9  sentnerga 

ortib, 51,2 sentnerni tashkil qildi.  

Dunyoda  paxtachilik  bilan  shug‗ullanuvchi  mamlakatlar  anchagina.  О‗zbekiston 

esa  ularning  orasida  eng  shimoliy  mintaqada  joylashgan.  Shunday  bо‗lsa-da, 

mamlakatimiz  «oq  oltin»  yetishtirish  bо‗yicha  jahonda  oltinchi,  uni  eksport  qilish 

bо‗yicha esa ikkinchi о‗rinda turadi.  

   Ochig‗i,  bu  maqomga  erishish  va  uni  barqaror  saqlab  turish  bugungi  raqobat 

tobora  keskinlashib  borayotgan  sharoitda  oson  emas.  Mazkur  jarayonda,  tabiiyki, 

respublikamizda paxtachilik tarmog‗ini yanada rivojlantirish maqsadida tizimli islohotlar 

izchil  amalga  oshirilayotgani,  xususan,  dehqon  va  fermerlar  mehnati  munosib 

qadrlanayotgani muvaffaqiyatlar omili bо‗layotir. Shu bilan birga, yurtimizda paxtachilik 

bо‗yicha  boy  tajriba  tо‗plangani,  fermerlar  hukumatimiz  tomonidan  qо‗llab-

quvvatlanayotgani,  ularning  samarali  mehnat  qilishlari  uchun  barcha  shart-sharoitlar 

yaratilgani  tufayli,  tabiat  injiqliklariga  qaramay,  har  yili  mо‗l  va  sifatli  hosil  olishga 

erishilayotganini alohida ta‘kidlab о‗tish kerak. 

    Mustaqillik  yillarida  mamlakatimiz  iqlim  va  tuproq  sharoitiga  mos  tezpishar 

hamda  serhosil,  qishloq  xо‗jaligi  ekinlari  zararkunandalari  va  kasalliklarga  chidamli 

о‗nlab  yangi  g‗о‗za  navlari  yaratildi.  Xususan,  bugungi  kunda  asosiy  maydonlarda  S-

---

 

13 

6524,  «Buxoro—6»,  «Buxoro—102»,  «Namangan—77»,  «An-Boyovut—2»  singari 

shunday  xususiyatlarga  ega  paxta  yetishtirilmoqda.  Ularning  tolasi  sanoatbopligi  esa 

о‗zbek  paxtasining  mavqei  yanada  yuksalishini  ta‘minlamoqda.  Gap  shundaki, 

tolamizning  oppoq  rangi,  pishiqligi,  mikroneyr  kо‗rsatkichlari  ustunligiga  xalqaro 

ekspertlar  tomonidan  yuqori  baho  berilgan.  Jahon  tо‗qimachilarining  О‗zbekistonga 

intilishi,  tolamizni  sotib  olishga  katta  umid  bog‗lashining  sababi  shunda.  Qolaversa, 

an‘anaviy  о‗tkazib  kelinayotgan  Xalqaro  О‗zbekiston  paxta  yarmarkasi  ana  shu 

masalalarning rо‗yobga chiqishi yо‗lida jahon paxta bozorining muhim voqeasiga aylanib 

borayotir.  Buni  yarmarkaning  ochilish  marosimida  sо‗zga  chiqqan  Paxta  bо‗yicha 

xalqaro  maslahat  qо‗mitasining  ijrochi  direktori  T.Taunsend,  «Sotton  Outlook»  xalqaro 

agentligi  bosh  muharriri  R.Batler,  Xitoy  paxta  uyushmasining  vitse-prezidenti 

SH.Jianvey, «Sotton Vangladesh» xalqaro agentligining bosh muharriri K.Axsan, «Dubai 

Multi Commodites Center» ijrochi direktori D.Rutlej va boshqalar alohida e‘tirof etishdi. 

Quvonarlisi,  ular  tomonidan  mamlakatimiz  nafaqat  sifatli  paxta  yetishtiruvchi,  balki 

xomashyoni kafolatli ravishda yetkazib beruvchi ishonchli hamkor sifatida tan olindi. 

Paxtachilik sohasidagi  agrotexnik tadbirlarni (bu tadbirlar asosan ishlab chiqarish 

va  bozor  infratuzilma  subyektlari  tomonidan  amalga  oshiriladi)  о‗z  muddatida 

bajarilmasligi  yoki  ayrim  resurslarni  belgilangan  meyorlarda  berilmasligi  natijasida 

mumkin bо‗ladigan nobudgarchiliklar miqdori hisob kitoblarini keltirish mumkin, ya‘ni: 



 

chigit  ekishni  о‗z  muddatida  о‗tkazilmasligi,  g‗о‗zaning  kech  unib  chiqishi  

hosildorlikni о‗rtacha 3,4 s/gacha;  



 

shо‗rlangan  maydonlarning  shо‗rini  yuvmaslik  yoki  sifatsiz  shо‗r  yuvish  9,0 

s/gacha; 



 

nam saqlash uchun boronalashni о‗tkazilmasligi о‗rtacha 3,4 s/gacha; 



 

chigit ekishdan oldin tuproqning yumshatilmasligi о‗rtacha 2,8 s/gacha; 



 

chigit ekishdan oldin mola bilan tekislamaslik esa 1,6 s/gacha; 



 

umumiy  chigit  ekishdan  oldin  maydondagi  kesaklarni  maydalab  tuproqni 

ekishga tayyorlamaslik о‗rtacha 8,8 s/gacha;  



 

chigit ekishdan oldin mineral о‗g‗itlarni bermaslik 2,5 s/gacha; 



 

chigitni agrotexnik talablar asosida sifatli tayyorlamaslik 1,3 s/gacha; 



 

barcha turdagi mineral о‗g‗itlar berishni 1 iyulgacha tugatmaslik 10,3 s/gacha; 



 

yagonani kechikib о‗tkazish  yoki chigitni qayta ekish hosildorlikni 2,2 s/gacha  

kamayishiga sabab bо‗ladi; 



 

begona о‗tlar tо‗liq tozalansa, hosildorlik 3,6 s/gacha; 



 

paxta maydonlarini har 3 yilda joriy tekislash о‗rtacha 6,6 s/gacha; 



 

har  gektar  maydonga  12  tonna  organik  о‗g‗itlarni  berish  hosildorlikni  о‗rtacha 

2,1 s/gacha oshiradi. 

Hisob  kitoblardan  kо‗rinib  turibdiki,  paxtachilik  umuman  qishloq  xо‗jalik 

mahsulotlari  hosildorligini  oshirish,  eng  avvalo,  fermer  xо‗jaliklariga  infratuzilma 

subyektlarining  samarali  xizmat  kо‗rsatishi  va  ta‘minot  korxonalari  tomonidan  moddiy 

resurslarni о‗z vaqtida yetkazib berilishiga bog‗liq.  

G‗alla  yetishtirish  –  hamma  qishloq  xо‗jaligi  ishlab  chiqarishining  asosidir.  G‗alla 

aholining  non,  makaron  mahsulotlariga,  non  mahsulotlariga  bо‗lgan  talablarini 

qondiribgina  qolmasdan,  shuningdek,  sut,  gо‗sht,  tuxum  va  boshqa  mahsulotlarning 

ishlab  chiqarilishini  ham  belgilaydi.  Chunki,  u  hayvonlar  va  parrandalarni  ham  muhim 

ozuqa  bilan  ta‘minlaydi.  G‗alla  oziq-ovqat,  kimyo,  yengil  sanoatning  qator  tarmoqlari 

---

 

14 

uchun xom ashyo bо‗lib xizmat qiladi. U davlat non mahsulotlari resurslarini yaratish va 

yangilashda ham zarur, muhim eksport mahsuloti hamdir. 

G‗allani 

barqaror 

yetishtirish 

ilg‗or 

texnologiyalarni 

joriy 

etmasdan, 

intensifikatsiyaning  sifat  jihatdan  mehnat,  moddiy  va  energiya  resurslaridan,  zamonaviy 

о‗simliklarning  biologik  jihatdan  hosildor  navlarini  asoslangan,  hosildorlik  salohiyatiga 

asoslangan sifat jihatdan yangi darajalariga о‗tmay turib erishib bо‗lmaydi. 

Non  mahsulotlari  tayyorlashda  bug‗doy  (g‗alla)  tarkibidagi  shira,  uning  sifati 

miqdori  о‗ta  muhim  ahamiyatga  ega.  G‗alla  naturasi  g‗allaning  1  l  massasida 

aniqlanadigan  tegirmon  jihozlari  partiyasining  muhim  sifat  kо‗rsatkichlari  hisoblanadi. 

Bug‗doy doni 720 grammdan yuqori naturada yuqori texnologik hossaga ega bо‗ladi. Bu 

miqdordan past bо‗lsa, don maydalanganda (tegirmonda) uncha yuqori sifatli bо‗lmagan 

va kutilganidan kam un beradi. Donning shiraligi 50-60% bо‗lishi kerak. 

G‗alla  ishlab  chiqarish  iqtisodiy  kо‗rsatkichlari  samaradorligi  quyidagicha:  g‗alla 

ekinlarining  hosildorligi,  mehnat  unumdorligi,  mahsulot  birligi  tannarxi  va  hokazo. 

Prezidentimiz  tomonidan  g‗alla  mustaqilligiga  erishish  vazifasi  qо‗yildi  va  bu  vazifa 

sharaf bilan uddalandi.