Мавзу. Ишлаб чиқариш харажатлари ва фойда

 Мавзу: Корхона (фирма) харажатлари.

Режа:

• Иқтисодий харажат тушунчаси ва унинг таркиби
• Иқтисодий харажат турлари

3. Ўртача харажатлар ва уларни аниқлаш усуллари

4. Фойданинг мазмуни. Фойда нормаси ва массаси.

1. Иқтисодий харажат тушунчаси ва унинг таркиби

Иқтисодий фаолиятнинг ҳар қандай турини амалга ошириш учун муайян иқтисодий ресурслар талаб қилинади. Уларни сотиб олиш учун қилинган харажатлар иқтисодий харажатлар деб аталади.
Ишлаб чиқариш жараёнига иқтисодий ресурсларни жалб қилиш ва улардан фойдаланиш натижасида вужудга келадиган сарф-харажатлар ишлаб чиқариш харажатлари дейилади.

Ишлаб чиқариш харажатлари таркиби (W) W = Rт+ Аас+ Оай+Bx; Rт- = ( IH+ r+ R+ Рn)

• Ресурслар учун тўловлар (Rt)

Иш ҳақи (IH);

Фоиз тўловлаври (r);

Рента тўловлари (R);

Нормал фойда (Pn).

• Асосий капитал амортизацияси (Aas)
• Айланма капитал қиймати (Oaй):

Хомашё ва материаллар;

Ёнилги, энергия ва бошқалар.

• Бошқа харажатлар(Bx):

Ижтимоий суғурта учун ажратмалар;

Тўғри солиқлар ва бошқа тўловлар.

2. Иқтисодий харажат турлари

• I. Ресурсларни жалб қилиш манбаига кўра
• Ташқи харажатлар – ташқи ресурсларни жалб қилиш туфайли вужудга келади.
• Ички харажатлар – ўзига тегишли ресурслардан фойдаланиш натижа-сида вужудга келади.
• II. Ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгаришига боғлиқлик даражасига кўра
• Доимий харажатлар – ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқ бўлмай, ҳатто маҳсулот ишлаб чиқарилмаганда ҳам сарфланадиган харажатлар.
• Ўзгарувчи харажатлар – ишлаб чиқариш ҳажмига тўғридан-тўғри боғлиқ бўлади.

III. Маҳсулот нархига қўшилиш характерига кўра

• Тўғри ёки бевосита харажатлар – бевосита маҳсулот таннархида акс этади, нарх таркибига киради.
• Эгри ёки билвосита харажатлар – маҳсулот таннархида акс этмайди, маҳсулот нархига устама ҳисобланади.

3.Ўртача харажатлар ва уларни аниқлаш усуллари

• Маҳсулот (ёки хизмат) бирлигини ишлаб чиқаришга сарфланган харажатлар ўртача харажатлар деб аталади.
• Ўртача харажатларнинг турлари
• Ўртача умумий харажатлар (АТC)
• Умумий ёки ялпи харажатларнинг (TC) ишлаб чиқарилган товарлар (Q) миқдорига нисбати, яъни: ATC = TC / Q
• Ўртача доимий харажатлар (AFC)
• Доимий харажатларнинг (FC) ишлаб чиқарилган товарлар (Q) миқдорига нисбати, яъни: AFC = FC / Q
• Ўртача ўзгарувчи харажатлар (АВC) 
• Ўзгарувчи харажатларнинг (VC) ишлаб чиқарилган товарлар (Q) миқдорига нисбати, яъни: AVC = VC / Q

Ўртача умумий харажатлар (ATC) ўртача доимий харажатлар билан (AFC) ўртача ўзгарувчи харажатлар (AVC) йиғиндисига тенг. Ҳар бир аниқ ишлаб чиқариш жараёнида: ATC = AFC + AVC.

• Меъёрий харажатлар – (MC) қўшимча бир бирлик маҳсулот ишлаб чиқариш учун сарфланган харажатлардир.

Уни n миқдордаги маҳсулот ишлаб чиқариш учун сарфланган умумий харажатлардан n-1 учун сарфланган харажатларни айириб топилади, яъни қуйидагича ҳисобланади:

MC = TCn – TCn-1; ёки MC = ΔTVC / ΔQ

 

4. Фойданинг мазмуни. Фойда нормаси ва массаси.

• Корхона фойдаси

Корхонанинг барча пул даромадлари ва қилинган сарф-харажатлари ўртасидаги фарқ

• Корхонанинг соф фойдаси

Корхона умумий фойдасидан солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар чиқариб ташлангандан кейин қолган қисми.

Бухгалтерия фойдаси Умумий пул тушумларидан ишлаб чиқаришнинг ташқи харажатларини айириб ташлагандан кейинги қолган қисми

• Фойда массаси (P)

Корхона олган фойдасининг умумий ҳажми ёки мутлақ миқдори. 

• Фойда нормаси (P’)

Фойда массаси ёки миқдорининг ишлаб чиқариш харажатларига нисбатининг фоиздаги ифодаси, яъни: P’ = x 100%

• Фойда ҳажми:
• Ишлаб чиқариш харажатлари даражасига;
• Бозор нархларига боғлиқ.

Ялпи фойданинг ҳосил бўлиши ва тақсимланиши

• Пул даромадлари тушуми - Ишлаб чиқариш харажатлари= Ялпи фойда

Ялпи фойда

• Рента тўловлари
• Олинган кредит учун фоизлар
• Солиқлар
• Хайрия ва бошқа фондларга ажратмалар
• Соф фойда

Соф фойданинг тақсимланиши

• Инвестицияга;
• Кадрлар тайёрлаш ва малакасини оширишга;
• Ижтимоий фондларга;
• Экология учун ажратмалар;
• Бизнесга (корхона эгалари ва ишчиларига) тегишли шахсий даромадлар.