Mavzu: iqtisodiyot bilan tanishuv

Tarixga bir nazar: 
Bozor iqtisodiyoti nazariyasining asoschilaridan biri, bu in- gliz iqtisodchisi Adam Smitdir. Bu 
nazariya bir necha asrlar davomida asta-sekin rivojlanib, shakllanib va mukammallashib bordi. Ayni paytga kelib, sof 
bozor iqtisodiyoti amal qilayotgan davlat yo‗q. Qaysi davlatni olmang, davlat u yoki bu darajada iqtisodiyotga 
aralashadi.XX asrga kelib esa, markazlashgan rejali iqtisodiyotga asoslan- gan qator davlatlar vujudga keldi. Natijada, 
bu ikki nazariya va amaldagi ikki tizim o‗rtasida raqobat, o‗zaro musobaqa yuzaga keldi. Bozor iqtisodiyoti jamiyat 
hayotidagi o‗zgarishlarga javoban, ijobiy xususiyatlarni o‗zida tez mujassamlashtirib, bu o‗zgarishlarga tezlikda 
moslasha oldi va bu bilan iqtisodiy taraqqiyot rivojiga poydevor bo‗ldi. Rejali iqtisodiyot esa o‗zining beso‗naqayligi, 
o‗zgarishlarga tez moslasha olmasligi tufayli jamiyatning iqtisodiy taraqqiyotiga g‗ov bo‗lib, uni bo
c
g
4
a boshladi. XX 
asr oxirlariga kelib, bozor iqtisodiyotiga tayangan davlatlar iqtisodiyoti gullab- yashnab, iqtisodiy taraqqiyotda ilgari 
lab ketishdi. Markazlashgan rejali iqtisodiyot hukm surgan davlatlar iqtisodiyoti tanazzulga yuz tutibjahon 
taraqqiyotidan ancha orqada qolib ketdi. Bugungi kunga kelib, bu mamlakatlarda ham bozor iqtisodiyotiga o‗tish ham 
tarixiy, ham iqtisodiy zarurat bolib qoldi. 
Bozor iqtisodiyotining nochorligi:
Bozor iqtisodiyoti ham qator kamchiliklardan xoli emas, albalta. Insoniyat tarixi 
bunga guvohlik berib turibdi. Bozor iqtisodiyoti davlatning iqtisodiyotga aralashuvini inkor etgani holda, jamiyat o‗ta 
boy va o‗ta kambag
k
allarga ajralishiga, mulkning o/ehilik qo‗lida to
4
planishiga, katta-katta monopolist korxonalar 
vujudpa kelishigavajamiyatdagi ijtimoiy va iqtisodiy muvozanatning brqarorlashuviga zaminyaratdi. Bozor 
iqtisodiyotining inflatsiya va ishsi/likka qarshi samarali kurasha olmasligi ma‘lum bo‗lib qokli Bularning barchasiga 
qaysidir darajada barham beruvchi kuehga, davlatning iqtisodiyotni tartibga solib turish faoliyatiga ehtiyoj paydo 
boidi. Davlatning iqtisodiy hayotga aralashuvi ijobiy holat silatida e‘tirof etildi. Davlatga jamiyatda iqtisodiy qonun- 
qoidalarning amal qilishi uchun zarur shart-sharoitlar hozirlash, ularning bajarilishini nazorat qilish, iqtisodiyotni 
tartibga solib turish, bo/or tizimini muhofaza qilish kabi vazifalar yuklatildi. Davlal bozor iqtisodiyoti sharoitida 
iqlisodiyotning asosiy ishti- rokchilaridan biriga aylandi. Bozor iqtisodiyotining mantiqiy davomi bolmish aralash 
iqtisodiyotga yol oehildi. 
Aralash iqtisodiyot jamiyat a‘zolarining kam ta‘minlangan qismim ijtimoiy himoya qilishga, ommaviy farovonlikni 
ta‘minlashga yo‗naltirilganligi bilan ajralib turadi. Mamlakatimizda kechayolgan bozor iqtisodiyotiga o‘lish jarayoni 
deganda, biz xuddi shu silallarga ega bo‗lgan ijtimoiy yo‗naltirilgan bozor iqtisodiyotiga, ya‘ni aralash iqtisodiyotga 
o‗tishni tushunamiz.