Birinchi bosqich – loyihaning texnik tahlili. Bu bosqichda quyidagi savolga javob berish zarur: loyiha o`zining boshlang`ich smeta harajatlariga mos holda amalga oshirilmoqdami? Loyihaviy moliyalashtirishda qarzdorlar tajribali ekspert- injenerlarning (bu ko`p hollarda maxsus savollarda tavsiyalar beruvchi mustaqil maslahatchilar) tavsiyasiga amal qiladi. Bunday ekspertlarning xulosasi texnik hisobot shaklida tavsiya etilishi va quyidagi holatlarni o`zida qamrab olishi mumkin: zarur investitsiya miqdorini; kelgusidagi zarur investitsiyalarni (ko`zda tutilmagan harajatlarni va favqulotdagi zararlarni qo`shgan holda); loyihaning qaytimi uchun
zarur vaqt; zararsizlik nuqtasi; elektr energiya, suv va boshqa harajatlar qiymati; loyihada ishlash uchun xodimlarni o`qitish imkoniyati; loyiha mahsulotini sotish bozorining mavjudligi.
Ikkinchi bosqich – bu iqtisodiy va moliyaviy tahlil. Loyihalarning iqtisodiy va moliyaviy tahlili jarayonida loyiha barcha olingan kreditlar bo`yicha o`z vaqtida hisob kitoblar uchun yetarlicha foydaga ega bo`ladimi? degan savolga javob olish zarurdir.
16.1 – jadval Investitsiya loyihalarining moliyalashtirish manbalari tarkibi110
Guruhi
|
Turi
|
Manblarning guruhdagi tashkiliy tarkibi
|
Davlat mablag`lari (resurslari)
|
O`zlik
|
davlat byudjeti
|
mahalliy byudjetlar
|
byudjetdan tashqari fondlar
|
Jalb qilingan
|
davlat kredit tizimi
|
davlat sug`urta tizimi
|
Qarz
|
davlat qarzdorligi (davlat zayemlari, tashqi qarzlar, xorijiy
kreditlar va boshqa shu kabilar)
|
Korxonalar mablag`lari (resurslari)
|
O`zlik
|
korxonaning o`z investitsion resurslari
|
Jalb qilingan
|
badallar, hayriyalar, aksiyalar chiqarish, aksiyalarning
qo`shimcha emissiyasi
|
rezidentlar-investitsiya kompaniyalari investitsiya resurslari,
jumladan, payli investitsion fondlar
|
rezidentlar-sug`urta kompaniyalari investitsiya resurslari
|
rezidentlar-nodavlat nafaqa fondlari investitsiya resurslari
|
Qarz
|
bank va tijorat kreditlari hamda byudjet kreditlari va maqsadli
kreditlar
|
chet ellik investorlar investitsiya resurslari, jumladan, tijorat
banklari, xalqaro moliyaviy institutlar, institutsional investorlar, xorijiy korxonalar
|
Loyihaning iqtisodiy samaradorligini aniqlashning asosi bo`lib sof pul oqimini tahlili hisoblanadi. Sof pul oqimi o`z tarkibiga quyidagilarni qamrab oladi: loyiha egalarining aksioner kapitaliga dastlabki investitsiya qo`yilmalarini va kreditorlarning qarz mablag`larini; olingan foydani; sarf harajatlarni. Kreditorlar loyihaning iqtisodiy sezgirligini jahon amaliyotida keng qo`llaniladigan sof qoplash koeffitsiyenti (NPV Coerage Ratio) va umumiy qoplash koeffitsiyenti (Annual Coerage Ratio) kabi
110 Эргашева Ш.. Узоқов А. Инвестицияларни ташкил этиш ва молиялаштириш. Ўқув қўлланма. – Т.: ―Iqtisod- moliya‖, 2008 йил
ko`rsatkichlar orqali aniqlashlari mumkin. Loyihalarni moliyalashtirishning uchinchi va tO`rtinchi bosqichlarida homiylarni faoliyatini, risklarni va ularni taqsimlanishini tahlil etadi. Bu bosqichda kreditorlar rahbarlarning faoliyatini va ularning imidjini, loyiha ishtirokchilari uchun risklarning to`g`ri taqsimotini o`rganadi.
Davlatning investitsion resurslariga turli soliqlar va majburiy yig`imlardan tashkil topgan soliqli daromadlari soliqsiz daromadlarining bir qismi, xususiy investitsion resurslarga iqtisodiyotning turli sohalarida faoliyat yurituvchi xo`jalik sub‘ektlarining turli fondlarda jamlangan mablag`lari va jismoniy shaxslarning mablag`lari kiradi. Xorijiy investitsion resurslarga chet el davlatlari, korxolari, xalqaro miliyaviy institutlar mablag`lari kiradi. Ularning barchasi investitsion faoliyatni moliyaviy ta‘minlash manbalari bo`lib hisoblanadi
Investitsiya loyihalarini moliyalashtirish ishlab chiqarishni tashkil etish jihatlarini o`zgartirib, iqtisodiy rivojlanishni xorijiy investitsiyani jalb etish orqali olib boradi. Bunday moliyalashtirish mulkchilikning turli shakllariga mansub xo`jalik yurituvchi sub‘ektlar faoliyatini yanada samarali bo`lishiga yordamlashadi, xo`jalik amaliyotida asta-sekin bosqichma-bosqich iqtisodiy o`sishni kengaytirishga, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish imkoniyatini oshiradi, takror ishlab chiqarishni har tomonlama jadallashtirishga imkon beradi, xususiy sektorni investitsiyalash imkoniyatlarini kengaytirishga xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |