mavzu: investitsiya faoliyatida kapital qurilish

18 – MAVZU: INNOVATSION LOYIHALARNI VENCHURLI MOLIYALASHTIRISH

1. 
   Venchurli moliyalashtirish jarayoni tarkibi
   
2. 
   Venchurli moliyalashtirishda yuzaga keladigan innovatsion risklar va ularni boshqarish
   
3. 
   Ilmiy, ilmiy-texnologik parklar va boshqa tashkiliy-huquqiy shakldagi parklar
   

1. Venchurli moliyalashtirish jarayoni tarkibi

Zamonaviy ma’noda xususiy biznesni moliyalashtirishning alternativ manbai sifatida venchur kapitali AQShda 50-yillarning o‘rtalarida paydo bo‘lgan. "Venchur kapitali" atamasi zamonaviy biznes amaliyotiga allaqachon kirib kelgan va ushbu hodisa rivojlangan mamlakatlarda katta nisbatlarga ega bo‘lib, texnik va tashkiliy dizaynga ega bo‘ldi. Venchurli kapital ikki xil xususiyatga ega: bir tomondan bu risk va yangi yutuqlarni qo‘lga kiritish uchun urinish, ikkinchi tomondan yo‘qotishni emas, balki kapitalni ko‘paytirish istagi. Umumiy biznesda o‘z ulushiga ega bo‘lgan venchur kapitali egasi tavakkalchilikni baham ko‘radi. Kompaniya muvaffaqiyatga erishsa, foydaning tegishli qismini oladi. Xatarning yuqori darajasi hisobga olinsa, u qoida tariqasida biznesga qiziqish bildiradi, chunki u o‘zi uchun investitsiyalaridan yuqori daromad olish imkoniyatini ko‘radi.
Venchur kapitalining birinchi namoyondalari, amerikalik iqtisodchilar J.V.Fenn, N. Layang, S. Prauz, P.Jonson venchur kapitalni ishlab chiqarish va sotish bosqichida katta o‘sish potensialiga ega bo‘lgan innovatsion kichik biznesning ustav kapitalini moliyalashtirish deb ta’rifladilar.
Venchurli investitsiya jarayoni ishtirokchilarining eng taniqli professional tashkiloti – Yevropa venchur kapitallari assotsiatsiyasi (YEVCA) "venchur kapital" tushunchasiga quyidagi ta’rifni taklif etadi: "Xususiy korxonalarga bir vaqtning o‘zida ularning rivojlanishi, kengayishi va qayta tashkil etilishida katta o‘sish potensialini namoyish etadigan professional firmalar tomonidan berilgan kapital¹". Venchur kapitali deganda qimmatli qog‘ozlari fond bozorida kotirovkalanmagan



¹ Voronov V. A., Ivina L. V. Osnovnie ponyatiya i termini venchurnogo finansirovaniya. M., 2002.
yosh kompaniyalarning investitsiyalarini amalga oshiradigan va bir vaqtning o‘zida ularni boshqarishda ishtirok etadigan ixtisoslashgan firmalar tomonidan investitsiya qilingan kapital sifatida belgilanishi mumkin. Maqsad – investitsiyalarning yuqori rentabelligidir.
Aslida, venchur kapitalini shakllanishining dastlabki bosqichida bo‘lgan kompaniyalarga, ularni kengaytirish va modernizatsiya qilish uchun mavjud korxonalarga, yirik korporatsiyalar yoki xususiy firmalar tarkibiga kiradigan ayrim korxonalarni moliyalashtirish uchun besh yil davomida taqdim etiladigan uzoq muddatli investitsiyalar manbai sifatida tavsiflash mumkin. "Venchur kapitali" tushunchasiga ko‘ra, yuqori darajadagi tavakkalchilik va yuqori daromadni o‘z ichiga olgan innovatsion tadbirkorlikka sarmoya kiritish uchun mo‘ljallangan moliyalashtirish manbalarining umumiyligini tushunish maqsadga muvofiqdir. Kichik hajmdagi venchur kapital innovatsion korxonalar, qoida tariqasida, ilmiy g‘oyalarni ishlab chiqish va ularni yangi texnologiyalar va mahsulotlarga aylantirish bilan band. Bunda ular oddiy kichik korxonalardan farq qiladi.
Venchur innovatsiyalarni rivojlantirish ikkita asosiy shartni talab qiladi: venchur moliyalashtirishning mavjudligi va venchur faoliyatining to‘g‘ri tashkiliy shaklini tanlash. Innovatsiyalarni rivojlantirish va joriy etishni moliyalashtirishning asosiy usuli asta-sekin venchur investitsiyalariga aylanishi kerak, chunki ilgari iqtisodiyotning ushbu sektori tayanadigan markazlashtirilgan moliyalashtirish bozor iqtisodiyoti sharoitida o‘z o‘rnini yo‘qotmoqda. Innovatsiyalarni rivojlantirish va joriy etishni moliyalashtirishning asosiy usuli asta-sekin venchur investitsiyalariga aylanishi kerak, chunki ilgari iqtisodiyotning ushbu sektori tayanadigan markazlashtirilgan moliyalashtirish bozor iqtisodiyoti sharoitida o‘z o‘rnini yo‘qotmoqda. Venchur kapital uchta asosiy o‘qga bo‘linadi, ularsiz ushbu iqtisodiy toifaning mavjudligi umuman mavjud bo‘lishi mumkin emas. Xususan, bu quyidagilarni anglatadi:

• 
  amaliy risklar muhiti;
  
• 
  daromadning yuqori darajasi;
  
• 
  venchur investitsiya kiritish jarayoni.
  

Shuni ta’kidlash kerakki, ushbu uchta o‘qning barchasi ham uni qo‘llaydigan mamlakat va «venchur kapital» toifasini baholashda tanlangan yondoshuvdan qat’i nazar o‘zgarmas bo‘lib qoladi.
O‘zbekistonda o‘tish davri sharoitida, qattiq raqobat sharoitlari va korxonalarning vayron bo‘lishi ehtimoli yangi texnologiyalarni, mahsulotlarni, ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish usullarini joriy etishni talab qilganda, innovatsiyalarni o‘zlashtirishning yanada samarali shakllarini qo‘llash zarur. Bunday variantlardan biri venchur kapitaldir (18.1 – rasm).


INNOVATOR


^Royalti G‘oya



ISHLAB CHIQARISH

BOZOR
Daromadlar ^Tovar